کاتتریزاسیون ادراری یا سونداژ مثانه و معده در منزل روشی است که در آن سوند ادراری برای تخلیه یا جمع آوری ادرار از مثانه در بدن قرار می گیرد که به دو صورت سوند گذاری ساکن و متناوب انجام می شود.
سوند یا کاتتر یک لوله توخالی است که سه نوع آن موجود است:
سوندهای ثابت : این نوع سوند در مثانه قرار می‌گیرد. از آن برای مدت زمان کوتاه و یا طولانی استفاده می شود. خدمات پرستاری در منزل همچنین شامل سوند گذاری برای بیمار یا سالمند نیز می شود. پرستار معمولاً این سوند ثابت را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می کند. با این حال، در برخی موارد، می توان آن را مستقیماً از طریق یک سوراخ کوچک در شکم هم وارد مثانه کرد. سوند ثابت به طور عمده هر شش تا هشت هفته تعویض می شود.
سوند های خارجی : این نوع سوند یا کاتتر در خارج از بدن قرار می گیرد و به سوندهای کاندومی نیز معروف هستند. برای رفع هرگونه مشکل ادراری، برای بیماران مرد مبتلا به زوال عقل یا سایر مشکلات جدی روانی مفید است. این کاتتر مانند کاندوم سر یا بالای آلت تناسلی مرد آن را می پوشاند و لوله ای با آن متصل است که به کیسه زهکشی ادرار می رسد. حمل چنین سوند هایی ظاهرا راحت تر است و احتمال عفونت کمتری دارند. با این حال، باید روزانه تعویض شوند
سوند کوتاه مدت : برای بیماری که برای تخلیه مثانه پس از جراحی برای مدت کوتاهی به سوند نیاز دارد توصیه می شود. همچنین از آن به عنوان سوند متناوب یا موقتی نیز یاد می شود زیرا پس از تخلیه کامل مثانه باید سوند را خارج کرد. معمولاً یک پرستار در منزل یا خود بیمار در مورد نحوه استفاده از این نوع سوند آموزش دیده است و می داند که چگونه از سوند های کوتاه مدت در منزل استفاده کند. همچنین این نوع سوند را می توان از طریق مجرای ادرار یا سوراخ ایجاد شده در شکم نیز به مثانه وارد کرد.
چرا و چه زمانی سونداژ مثانه و معده در منزل مورد نیاز است؟
استفاده از سوند برای تخلیه کامل ادرار از مثانه لازم است. پزشک استفاده از سونداژ مثانه و معده در منزل را در مواردی توصیه می کند که بیمار نتواند زمان دفع ادرار را کنترل کند و در موارد شدید احتباس ادرار دچار نشت ادرار یا بی اختیاری ادرار شود.
برخی از بیماری هایی که باعث ایجاد مشکلات ادراری می شوند یا نیاز به سونداژ مثانه و معده در منزل دارند شامل موارد زیر است :
- انسداد مجاری ادرار به دلیل لخته شدن خون یا سنگ کلیه یا به دلیل بزرگ شدن غده پروستات
- آسیب نخاعی نیز نیاز به سونداژ مثانه و معده در منزل دارد
- بیماران دارای هر نوع ناتوانی ذهنی یا مشکلاتی مانند زوال عقل نیز نیاز به کاتتریزاسیون دارد
- هرگونه عمل جراحی در ناحیه تناسلی مانند شکستگی مفصل ران، برداشتن رحم، آسیب به اعصاب مثانه و…
علاوه بر اینها استفاده از سونداژ مثانه می تواند هدف درمانی داشته باشد و برای تسکین احتباس ادرار، تزریق دارو یا دلایل تشخیصی مانند تعیین علت بیماری دستگاه ادراری تناسلی و غیره نیز می تواند استفاده شود.
روش سونداژ سونداژ مثانه و معده در منزل
در خدمات پرستاری اصول کلی مربوط به سونداژ مثانه و معده در منزل برای بیماران زن و مرد تفاوتی ندارد. با این حال، از نظر فنی جنبه های مهمی وجود دارد که ممکن است در بیماران زن و مرد متفاوت است. هر دو در زیر به صورت جداگانه شرح داده شده است:
در مردان روش سوند گذاری شامل قرار دادن یک سوند یا یک لوله توخالی به همراه یک بادکنک بادی در لبه آن است. کل این فرآیند برای باز شدن هر نوع انسداد ادراری انجام می شود که عمدتا بعد از اعمال جراحی مجرای ادرار نیاز می شود. سوندگذاری همچنین برای بیماران بیهوش بعد از هر نوع جراحی، موارد کما یا سایر بیماری های شدید که باید مثانه خالی نگه داشته شود انجام می شود. لبه بالون به نگه داشتن سوند برای مدت طولانی کمک می کند. روش کاتتریزاسیون در مردان به دلیل طولانی تر بودن مجرای ادرار در مقایسه با زنان کمی دشوارتر و ناخوشایند است.
در زنان یک سوند از طریق بالا نگه داشتن لابیا در مجرای ادرار قرار داده می شود. با فشار ملایم، سوند تقریباً ۳ اینچ وارد می شود وادرار شروع به بیرون آمدن می کند. علاوه بر هدف تخلیه فوری مثانه عمدتا برای افراد مسن یا بستری با مشکلات مزمن ادراری انجام می شود.
سوندگذاری هیچ محدودیت سنی برای بیمار ندارد، در عوض به نوع بیماری یا مزمن بودن آن بستگی دارد.
مراقبت ها و اقدامات احتیاطی در خدمات پرستاری در منزل در حین و بعد از سوند گذاری ادراری برای بیمار بسیار مهم است.
خدمات پرستاری در منزل برای بیماران نیازمند به سوند گذاری در مثانه
بعد از اینکه سوند گذاری برای بیمار توسط پزشک توصیه شد هرچند که درک مراحل سوند گذاری برای اعضای خانواده بیمار یا سالمند دشوار نیست اما یک پرستار آموزش دیده می تواند به روش بهتری به بیمار کمک کند. آنها همچنین می‌توانند به بهیارانی که مراقبت از بیمار در منزل به عهده دارند روش سوند گذاری را آموزش دهند. انجام آن توسط خدمات طرفداری مطمئن ترین راه برای جلوگیری از عفونت های ناخواسته است و خانواده بیمار نیز با خیال راحت می‌توانند وقت خود را برای حمایت و آسایش روانی به بیمار اختصاص دهند. پرستار همه کارها را از طریق تعویض به موقع سوند ها انجام می‌دهد و عوارض ناخواسته زیر را نیز بررسی می کند :
- هرگونه نشتی در اطراف سوند
- وجود هرگونه تب و لرز
- هرگونه تورم یا خونریزی در اطراف مجرای ادرار یا سوند
- وجود بوی خاص، سنگ، رسوبات و غیره در ادرار جمع شده در کیسه ادرار
- کاهش یا عدم خروج ادرار حتی پس از مصرف مایعات کافی
بعلاوه، پرستار در منزل انواع اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از عفونت در وهله اول انجام می دهد. با این حال، گاهی عفونت ها به دلیل برخی از عوارض اتفاق می افتند. پرستار می تواند در صورت مشاهده علائم و نشانه های عفونت یا درد، با مشورت با پزشک در حین مراقبت در منزل، درمان فوری را آغاز کرده و بیمار را در طول درمان ایمن نگه دارد.
علاوه بر این، با بهره‌گیری از خدمات پرستاری در منزل به انجام کارهای روزمره بیمار نیز کمک می شود. پرستاران با استفاده از روش های حرفه ای و موثر از بیمار مراقبت می کنند. بنابراین سونداژ مثانه و معده در منزل توسط خدمات پرستاری نه تنها برای خانواده بیمار مفید است بلکه برای حفظ سلامت و ایمنی بیمار ضروری است.
نکات مراقبت های پرستاری در سونداژ مثانه و معده در منزل
موارد زیر را برای اطمینان از مراقبت مناسب باید برای احتیاط رعایت کنید:
- هر دو نوع کاتتر یک بار مصرف و یا سوند هایی که قابل استفاده مجدد هستند باید قبل از جایگذاری استریل و تمیز باشند تا خطرعفونت ادراری کاهش یابد.
- قبل از قرار دادن سوند باید ناحیه مجرای ادرار بدن به درستی تمیز شود.
- نوشیدن آب و مایعات به اندازه کافی به تمیز ماندن ادرار و جلوگیری از عفونت کمک می کند.
- کیسه زهکشی و جمع آوری کننده ادرار باید در سطح زیر مثانه و بالاتر از سطح کف زمین آویزان شود.
- برای جلوگیری از نشتی حین حرکت ، سوند باید محکم وصل شود
- تمیز نگه داشتن سوند بخشی از مراقبت و اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از عفونت است
منابع :
- https://www.zorgers.com/blog/role-of-home-care-nursing-for-patients-with-urinary-catheterization/
- https://www.drugs.com/cg/how-to-catheterize-yourself-man.html
- https://www.webmd.com/a-to-z-guides/indwelling-urinary-catheter
- http://www.beaumont.ie/kidneycentre-aboutus-urology-urinarycatheter