انسولین هورمونی است که از لوزالمعده ترشح می‌شود و باعث می‌شود قند به سلول‌ها وارد شود. در بدن افراد مبتلا به دیابت، مقدار انسولین ترشح شده کافی نیست یا اینکه اصلا ترشح نمی‌شود. این افراد قادر نیستند قند را از طریق سلول‌ها جذب کنند؛ در نتیجه مقدار قند موجود در خون آن‌ها بالا می‌رود و بدن قادر به تامین انرژی مورد نیاز از قند نخواهد بود. این موضوع، عوارضی را برای بیمار به‌دنبال خواهد داشت.
در این مطلب توضیح می‌دهیم انسولین چه انواعی دارد، به روش‌های تزریق انسولین از جمله تزریق با قلم و سرنگ انسولین می‌پردازیم، همینطور بررسی می‌کنیم انسولین در کدام قسمت‌های بدن باید تزریق شود. با ما همراه باشید.
کدام بیماران باید انسولین تزریق کنند؟
افراد مبتلا به دیابت نوع ۱: دیابت نوع ۱ بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود؛ اما افراد بزرگسال نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. در بدن این افراد، ترشح انسولین متوقف می‌شود یا مقدار ترشح آن بسیار کم است؛ به‌طوری که مصرف داروهای خوراکی جوابگوی نیاز آن‌ها نخواهد بود. بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ نیاز به یک یا چند نوبت تزریق در طی روز دارند.
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲: بسیاری از این افراد می‌توانند با مصرف داروهای خوراکی مانند متفورمین و تغییر در سبک زندگی، بیماری خود را تحت کنترل بگیرند؛ اما در صورتی که فرد عوارض شدیدی از خود نشان داده و داروهای خوراکی برای کنترل سطح قند خون او کافی نباشد، انسولین تجویز می‌گردد.
دیابت بارداری: دیابت بارداری در شرایطی رخ میدهد که قند خون خانم‌ها برای نخستین بار، در دوران بارداری افزایش می‌یابد. این نوع دیابت در ۴ درصد از بارداری‌ها می‌تواند بروز کند. اگر افزایش قند خون مادر با رژیم غذایی و دارو مهار نشود، در نهایت برای او انسولین تجویز می‌شود.
اگر هرگونه مشکل یا سؤالی در مورد تزریق انسولین دارید، کارشناسان مرکز درمانی نبض اول ۲۴ ساعته آماده مشاوره و اعزام به منزل شما هستند. همچنین برای انجام هرنوع آزمایش در منزل می‌توانید از تیم مجرب ما کمک بگیرید.
انواع انسولین های موجود در بازار کدامند؟
انواع انسولین بر اساس مدت زمان باقی ماندن آن‌ها در بدن و سرعت اثرگذاری‌شان دسته‌بندی می‌شوند و هر یک باید به دفعات متفاوتی در طول روز به وسیله سرنگ انسولین، قلم یا روش‌های دیگر تزریق شوند.
به این نکته توجه کنید که میزان اثرگذاری با محل تزریق انسولین نیز مرتبط است.
ا. انسولین سریع اثر
این نوع از انسولین ها رنگ شفافی دارند و بعد از ۲.۵ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق انسولین در بدن، شروع به اثرگذاری می‌کنند. اوج اثرگذاری آن‌ها ۱ تا ۳ ساعت پس از تزریق است و تا ۵ ساعت به تاثیرگذاری خود ادامه میدهد. انسولین سریع اثر معمولا پس از غذا خوردن تزریق می‌شود؛ چرا که پس از مصرف غذا سریعتر عمل می‌کند.
انواع انسولین‌های سریع اثر عبارت‌اند از:
- آسپارت شفاف (Novorapid)؛
- آسپارت ۷۰/۳۰ (Novomix)؛
- لیسپرو؛
- گلولیزین.
۲. انسولین انسولین کوتاه اثر
این نوع انسولین برای شروع اثر گذاری خود به حدود ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد. برای همین معمولا نیم ساعت پیش از خوردن غذا تزریق می‌شود، ۲ تا ۵ ساعت پس از تزریق به حداکثر اثرگذاری خود می‌رسد و ۶ الی ۸ ساعت پس از تزریق به اثرگذاری خود ادامه میدهد.
انواع آن شامل انسولین‌های زیر هستند:
- اکت ربید؛
- هومولین.
۳. انسولین متوسط اثر
این نوع از انسولین‌ها باید پیش از تزریق مخلوط شوند و و رنگ آن‌ها کدر (شیری رنگ) است. حدود ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بعد از تزریق انسولین اثرگذاری خود را شروع می‌کنند، اوج اثرگذاری آن‌ها ۴ تا ۱۲ ساعت پس از تزریق است و حدود ۱۶ ساعت تا یک روز در بدن می‌مانند.
انواع رایج آن عبارت‌اند از:
- ایزوفان NPH؛
- پروتافان.
۴. انسولین طولانی اثر
رهاسازی این نوع انسولین در بدن، آهسته و مداوم است و زمان اوج اثرگذاری ندارد. این نوع تا ۲۴ ساعت پس از تزریق انسولین در بدن بیمار باقی می‌ماند و معمولا یک بار در روز باید تزریق شود؛ البته در برخی موارد ممکن است تزریق ۲بار در روز تجویز شود. انسولین‌های طولانی اثر رنگ شفافی دارند.
رایج‌ترین انسولین‌های طولانی اثر انواع زیر هستند:
- گلارژین؛
- دتمیر.
۵. انسولین مخلوط
علاوه بر انواع بالا، نوعی دیگر از انسولین وجود دارد که مخلوطی از ترکیب چند نوع انسولین است. انسولین از پیش مخلوط شده برای افرادی مناسب است که لرزش دست دارند، برایشان مشکل است از دو ویال مختلف انسولین بکشند و یا اینکه خواندن دستورالعمل‌ها برایشان دشوار است.
- از انواع انسولین‌های مخلوط می‌توان به انسولین نورومیکس اشاره کرد:
|
|||||||||||||||||||||||
مقایسه انواع انسولین‌ها
تشخیص اینکه انسولین با قلم، سورنگ انسولین یا روش‌های دیگر تزریق شود و کدام نوع انسولین برای بیمار تجویز شود، به موارد مختلفی بستگی دارد. مانند:
- سبک زندگی بیمار، نوع تغذیه و فعالیت بدنی وی؛
- پاسخ بدن بیمار به انسولین مانند زمان جذب و مدت زمان اثرگذاری؛
- آمادگی بیمار برای تزریق طی چند نوبت در روز؛
- تعداد دفعات بررسی قند خون بیمار در طی روز؛
- زمان بین صرف وعده غذایی و تزریق انسولین؛
- سن بیمار؛
- اهداف بیمار از کنترل قند خون.
مطلب مرتبط: چگونه در منزل تزریقات انجام بدهیم؟ با خدمات تزریقات در منزل و وصل سرم در منزل نبض اول آشنا شوید.
روش های تزریق انسولین
امروزه برای تزریق انسولین از روش‌های مختلفی چون سرنگ، قلم، پمپ و جت اینجکتور ( jet injector) استفاده می‌شود که با راهنمایی پزشک، می‌توانید تصمیم بگیرید از کدام یک از این روش‌ها استفاده کنید. در ادامه هر یک از روش‌های تزریق انسولین را برررسی خواهیم کرد:
سرنگ انسولین
سرنگ تزریق انسولین با سرنگ‌های دیگر متفاوت و در اندازه‌های ۳۰ واحدی (۰٫۳ میلی‌لیتر)، ۵۰ واحدی (۰٫۵ میلی‌لیتر) و ۱۰۰ واحدی (۱٫۰ میلی‌لیتر) قابل تهیه است. همچنین اندازه سوزن نیز معمولا از ۶ تا ۸ میلی‌متر متفاوت است و اندازه مناسب باید توسط پزشک تشخیص داده شود.
برای دقیق‌تر شدن دوز مصرفی، روی سرنگ انسولین خطوطی وجود دارند که امکان اندازه‌گیری هرچه دقیق‌تر محتوای سرنگ را فراهم می‌کنند. روی بدنه سرنگ انسولین، خطوطی پررنگ وجود دارند که نشاندهنده ۱۰ واحد و خطوط ریزتری که بین خطوط پررنگ قرار گرفته‌اند، نشاندهنده ۲ واحد هستند. برای مثال، برای تزریق ۲۲ واحد انسولین باید دومین خط پررنگ و خط کمرنک‌تر بالای آن پر شود.
در گذشته طول سوزن‌های انسولین، ۱۲.۷ میلی‌متر بود. اما تحقیقات اخیر نشان میدهد سوزن‌های ۸، ۶ و ۴ میلی‌متری نیز فارغ از حجم بدنی بیمار، به همان اندازه مؤثر هستند. بنابراین امروزه تزریق انسولین با درد کمتری همراه است.
قلم انسولین
قلم انسولین جایگزینی جدیرتر برای سرنگ انسولین محسوب می‌شود و افراد زیادی به دلیل سهولت در استفاده و حمل، قلم تزریق انسولین را به سرنگ ترجیح می‌دهند. کارتریج انسولین در داخل دستگاه قرار دارد و به دو صورت یکبار مصرف و چندبار مصرف عرضه می‌شود. دوز تزریق انسولین نیز از طریق درجه قابل تنظیم در ته قلم مشخص می‌شود. به دلیل راحتی در استفاده، کارتریج‌ها و قلم‌های انسولین در مقادیر متعارف تجویزشده عرضه می‌شوند.
دستگاه جت اینجکتور (jet injector)
وسیله‌ایست که دوز مورد نیاز انسولین را بدون نیاز به سوزن، با فشار به زیر پوست اسپری می‌کند. این دستگاه‌ها قیمت بالایی دارند و دسترسی به آن‌ها در بازار دشوار است.
پمپ تزریق انسولین
این دستگاه انسولین را به صورت مداوم و آهسته با مقدار مشخص، به زیر پوست تزریق می‌کند؛ از این رو عملکرد این دستگاه بسیار شبیه به لوزالمعده است.
پمپ انسولین یک دستگاه الکترونیکی است که لوله باریکی به آن متصل شده. سوزن باریکی که در انتهای لوله قرار گرفته، به زیر پوست شکم وارد می‌شود و انسولین از این طریق وارد بدن بیمار می‌گردد. دوز مصرفی انسولین در این دستگاه قابل تنظیم است.
مناسب‌ترین قسمت برای تزریق انسولین
انسولین به صورت زیر جلدی تزریق می شود، یعنی در لایه چربی زیر پوست. زیرا خون‌رسانی در بافت چربی کم‌تر است و در نتیجه دارو در مدت زمان بیشتری جذب می‌شود. در این نوع تزریق از یک سوزن کوتاه برای تزریق انسولین به لایه چربی بین پوست و ماهیچه استفاده می شود. اگر تزریق در عمق بیشتر، یعنی در ماهیچه انجام شود، هم دردناک‌تر است و هم انسولین سریعتر از زمان مناسب جذب می‌شود؛ همچنین ممکن است به پایین افتادن قند خون نیز منجر شود.
افرادی که روزانه از انسولین استفاده می‌کنند، باید محل تزریق را تغییر دهند؛ زیرا تزریق انسولین به‌طور مداوم در یک نقطه از باعث لیپودیستروفی (Lipodystrophy) می‌شود. لیپودیستروفی وضعیتی است که در آن، بافت چربی زیر پوست تحلیل می‌رود یا چربی در بخش‌های دیگر بدن به‌طور غیرعادی افزایش پیدا می‌کند.
می‌توانید تزریق انسولین را در قسمت‌های مختلف شکم انجام دهید، یا در قسمت‌های دیگر بدن مانند ران، بازو و باسن، هر بار با فاصله ۲ سانتی‌متر از نقطه قبلی تزریق کنید.
- شکم: بهترین قسمت برای تزریق انسولین، شکم است. چون انسولین در این قسمت سریعتر و قابل پیش‌بینی تر جذب می‌شود و همینطور بیمار به آن دسترسی راحت‌تری دارد. تزریق باید در فاصله بین دنده‌ها تا ناحیه شرمگاهی و با فاصله ۵ سانتی‌متری از ناف انجام شود.
- ران: می‌توان انسولین را در ناحیه فوقانی و بیرونی ران در فاصله ۱۰ سانتی‌متری از کشاله و ۴ انگشت بالای زانو نیز تزریق کرد.
- بازو: انسولین را می‌توان به پشت بازو در حدفاصل ۴ انگشت از زیر شانه تا ۱۰ سانتی‌متر بالای آرنج تزریق کرد.
- باسن: اگر باسن را به ۴ ناحیه تقسیم کنیم، ناحیه فوقانی و بیرونی باسن محل مناسب برای تزریق است.
مراحل تزریق انسولین با سرنگ و قلم
با توجه به میزان قند خونتان و تجویز پزشک، می‌توانید تزریق را انجام دهید. ضروری است که نحوه صحیح تزریق را از پزشک معالج خود آموزش ببینید. تزریق می‌تواند بسته به تجویز پزشک به‌وسیله سرنگ انسولین یا قلم انجام شود که در ادامه هریک را شرح خواهیم داد.
مراحل تزریق انسولین با سرنگ:
- تجهیزات لازم از قبیل ویال، سرنگ، سوزن و پد الکلی را آماده کنید و دست‌های خود را با آب گرم و صابون بشویید.
- کلاهک ویال را بردارید، محل تزریق و سر ویال را با پد الکلی تمیز کنید.
- تاریخ انقضای ویال، رنگ و تغییر حالت آن مانند گلوله گلوله شدن را بررسی کنید. در صورت تغییر رنگ یا وجود ذرات معلق در ویال، از استفاده از آن خودداری کنید.
- در صورت نگهداری ویال در یخچال، آن را نیم ساعت پیش از تزریق در دمای اتاق قرار دهید. چرا که تزریق ویال سرد باعث احساس درد می‌شود.
- کلاهک سر سرنگ انسولین را بردارید و پیستون را تا دوزی که قصد دارید تزریق کنید بیرون بکشید.
- از قسمت پلاستیکی ویال، سر سوزن را وارد کنید و هوای داخل سرنگ را در ویال خالی کنید.
- سرنگ و ویال را عمودی نگه دارید، طوری که ویال در بالا قرار گیرد. سپس با دست دیگر پیستون را تا دوز موردنظر با بیرون بکشید.
- چند ضربه به سرنگ انسولین بزنید و کمی پیستون را به داخل فشار دهید تا هوای اضافی آن خارج شود.
- در صورت تشخیص پزشک، موضع محل تزریق انسولین را با کمک دو انگشت کمی فشرده کنید و با زاویه ۹۰ درجه، سوزن را در حرکتی سریع وارد پوست کنید. تا ۵ ثانیه که تزریق طول می‌کشد، چین پوستی را به همین صورت نگه دارید.
- ۱۰. سپس با زاویه ۹۰ درجه سوزن را به بیرون بکشید و موضع را با پد الکلی پاک کنید.
مراحل تزریق انسولین با قلم:
- ابتدا دست‌ها را بشویید.
- درپوش قلم انسولین را بردارید.
- سر سوزن را به سر قلم انسولین وصل کنید. سرسوزن در سایزهای مختلف موجود است و دکتر تعیین می‌کگند از کدام شماره باید استفاده شود.
- در پوش سوزن را برداشته و سوزن را به سر قلم وصل کنید. با پیچاندن سرپوش سوزن، آن را روی قلم کاملا سفت کنید و درپوش پلاستیکی دوم روی سوزن را بردارید.
- پیش از تزریق انسولین مقداری از انسولین را در حالتی که سوزن به سمت بالا قرار گرفته خارج کنید تا حباب هوا از بین برود. باید خارج شدن انسولین از سوزن را مشاهده کنید تا مطمين شوید هوایی داخل قلم انسولین وجود ندارد.
- روی پنجره قلم انسولین، اعدادی مشخص شدند که نشاندهنده واحدهای انسولین هستند. با هربار پیچاندن ته قلم، به دوز انسولین اضافه می‌شود.
- قلم انسولین را روی تعداد واحد مدنظر تنظیم کنید.
- با توجه به باریکی سوزن قلم انسولین، معمولا نیازی به فشرده کردن پوست با انگشت نیست. اما در صورت تشخیص پزشک می‌توانید این کار را انجام دهید.
- سوزن را به‌طور عمودی، کامل وارد پوست کنید. با انگشت شست، دکمه قلم را تا آخر فشار دهید تا انسولین وارد پوست شود.
- ده ثانیه صبر کنید تزریق انسولین تمام شود و سپس سوزن را از پوست خارج کنید.
- سپس سرسوزن‌ها را دور بیندازید و درپوش قلم انسولین را بگذارید.
نکات تزریق انسولین
- انسولین را نباید در نزدیکی ناف، اسکارها، لک‌های پوستی، واریس، رگ‌های آسیب‌دیده یا داخل ریشه مو تزریق کرد.
- محل تزریق را نباید ماساژ‌داد.
- هرگز انسولین را از روی لباس تزریق نکنید.
- از تکان دادن ویال انسولین یا قرار دادن آن در معرض آفتاب یا یخ‌زدگی جلوگیری کنید.
- در سه ماهه آخر بارداری، بهتر است تزریق انسولین در بازوها، ران یا باسن انجام شود.
- می‌توان ویال انسولین را تا ۲۸ روز در یخچال نگهداری کرد.
جمع‌بندی از تزریق انسولین
در این مطلب در مورد تزریق انسولین و روش‌های مختلف آن مانند تزریق با سرنگ انسولین و قلم انسولین توضیح دادیم. مراحل تزریق با انسولین را گام به گام بیان کردیم و بررسی کردیم بهترین قسمت بدن برای تزریق انسولین کجاست. آیا سؤال دیگری در رابطه با تزریق انسولین دارید؟ می‌توانید با کارشناسان ما تماس بگیرید. نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.