نحوه تزریق انسولین با قلم و سرنگ + انواع انسولین کدامند؟

انسولین هورمونی است که از لوزالمعده ترشح می‌شود و باعث می‌شود قند به سلول‌ها وارد شود. در بدن افراد مبتلا به دیابت، مقدار انسولین ترشح شده کافی نیست یا اینکه اصلا ترشح نمی‌شود. این افراد قادر نیستند قند را از طریق سلول‌ها جذب کنند؛ در نتیجه مقدار قند موجود در خون آن‌ها بالا می‌رود و بدن قادر به تامین انرژی مورد نیاز از قند نخواهد بود. این موضوع، عوارضی را برای بیمار به‌دنبال خواهد داشت.

در این مطلب توضیح می‌دهیم انسولین چه انواعی دارد، به روش‌های تزریق انسولین از جمله تزریق با قلم و سرنگ انسولین می‌پردازیم، همینطور بررسی می‌کنیم انسولین در کدام قسمت‌های بدن باید تزریق شود. با ما همراه باشید.

همچنین در صورت لزوم میتوانید از خدمات تزریقات در منزل نبض اول در هر ساعتی از شبانه روز بهره مند شوید.

کدام بیماران باید انسولین تزریق کنند؟

افراد مبتلا به دیابت نوع ۱: دیابت نوع ۱ بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود؛ اما افراد بزرگسال نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. در بدن این افراد، ترشح انسولین متوقف می‌شود یا مقدار ترشح آن بسیار کم است؛ به‌طوری که مصرف داروهای خوراکی جوابگوی نیاز آن‌ها نخواهد بود. بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ نیاز به یک یا چند نوبت تزریق در طی روز دارند.

افراد مبتلا به دیابت نوع ۲: بسیاری از این افراد می‌توانند با مصرف داروهای خوراکی مانند متفورمین و تغییر در سبک زندگی، بیماری خود را تحت کنترل بگیرند؛ اما در صورتی که فرد عوارض شدیدی از خود نشان داده و داروهای خوراکی برای کنترل سطح قند خون او کافی نباشد، انسولین تجویز می‌گردد.

 دیابت بارداری: دیابت بارداری در شرایطی رخ می‌دهد که قند خون خانم‌ها برای نخستین بار، در دوران بارداری افزایش می‌یابد. این نوع دیابت در ۴ درصد از بارداری‌ها می‌تواند بروز کند. اگر افزایش قند خون مادر با رژیم غذایی و دارو مهار نشود، در نهایت برای او انسولین تجویز می‌شود.

اگر هرگونه مشکل یا سؤالی در مورد تزریق انسولین دارید، کارشناسان مرکز درمانی نبض اول ۲۴ ساعته آماده مشاوره و اعزام به منزل شما هستند. همچنین برای انجام هرنوع آزمایش در منزل می‌توانید از تیم مجرب ما کمک بگیرید.

انواع انسولین های موجود در بازار کدامند؟

انسولین هورمونی است که لوزالمعده برای تنظیم گلوکز خون تولید می‌کند. انواع انسولین‌های موجود در بازار، نسخه‌های مصنوعی این هورمون هستند که بر اساس سرعت شروع اثر، زمانی که به اوج فعالیت می‌رسند (پیک اثر) و مدت زمان کلی اثرگذاری (مدت ماندگاری) دسته‌بندی می‌شوند. درک دقیق این سه ویژگی برای هماهنگ‌سازی تزریق با وعده‌های غذایی، فعالیت بدنی، و نیازهای پایه بدن حیاتی است. به طور کلی، ویژگی‌های زمانی انسولین تعیین می‌کنند که آیا یک نوع انسولین برای “پوشش قند بعد از غذا” مناسب است یا برای “تأمین قند پایه روزانه”.

انواع انسولین بر اساس مدت زمان باقی ماندن آن‌ها در بدن و سرعت اثرگذاری‌شان دسته‌بندی می‌شوند و هر یک باید به دفعات متفاوتی در طول روز به وسیله سرنگ انسولین، قلم یا روش‌های دیگر تزریق شوند. به این نکته توجه کنید که میزان اثرگذاری با محل تزریق انسولین نیز مرتبط است.

انسولین سریع اثر (Rapid-acting)

گروه انسولین سریع اثر، که شامل آنالوگ‌هایی مانند انسولین آسپارت (نوورپید یا NovoLog) و لیسپرو (هومالوگ) است، سریع‌ترین شروع اثر را دارند. شروع فعالیت آن‌ها تنها ۵ تا ۱۵ دقیقه پس از تزریق است. اوج اثر آن‌ها بین ۱ تا ۲ ساعت و طول اثر کلی‌شان معمولاً ۳ تا ۵ ساعت است.مزیت اصلی این انسولین‌ها، انعطاف‌پذیری آن‌هاست. می‌توان آن‌ها را بلافاصله قبل یا حتی مدت کوتاهی بعد از غذا تزریق کرد. این قابلیت برای افرادی که نگران افت قند خون قبل از اتمام غذا هستند یا برنامه غذایی نامنظمی دارند (مانند سالمندان یا کودکان)، بسیار مهم است و مدیریت روزانه دیابت را تسهیل می‌کند.

این نوع از انسولین ها رنگ شفافی دارند و بعد از ۲.۵ تا ۲۰ دقیقه پس از تزریق انسولین در بدن، شروع به اثرگذاری می‌کنند. اوج اثرگذاری آن‌ها ۱ تا ۳ ساعت پس از تزریق است و تا ۵ ساعت به تاثیرگذاری خود ادامه می‌دهد. انسولین سریع اثر معمولا پس از غذا خوردن تزریق می‌شود؛ چرا که پس از مصرف غذا سریعتر عمل می‌کند.

انواع انسولین‌های سریع اثر عبارت‌اند از:

• آسپارت شفاف (Novorapid)؛
• آسپارت ۷۰/۳۰ (Novomix)؛
• لیسپرو؛
• گلولیزین.

انسولین کوتاه اثر (Short-acting)

انسولین کوتاه اثر (معروف به انسولین رگولار یا R) کمی کندتر عمل می‌کند. شروع اثر آن حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد، بنابراین لازم است حتماً ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از صرف غذا تزریق شود.طول اثر آن بیشتر از نوع سریع‌اثر است و می‌تواند تا ۶ تا ۸ ساعت باقی بماند.در اینجا لازم است به یک تفاوت مهم اشاره شود: اگر فردی به اشتباه این انسولین را بلافاصله بعد از غذا تزریق کند (مانند انسولین سریع‌الاثر)، قند خون او در فاصله تزریق تا شروع اثر بالا می‌ماند و بعداً ممکن است با اوج اثر دارو، دچار افت قند (هیپوگلیسمی) شود.

این نوع انسولین برای شروع اثر گذاری خود به حدود ۳۰ دقیقه زمان نیاز دارد. برای همین معمولا نیم ساعت پیش از خوردن غذا تزریق می‌شود، ۲ تا ۵ ساعت پس از تزریق به حداکثر اثرگذاری خود می‌رسد و ۶ الی ۸ ساعت پس از تزریق به اثرگذاری خود ادامه می‌دهد.

انواع آن شامل انسولین‌های زیر هستند:

• اکت ربید؛
• هومولین.

انسولین متوسط اثر (Intermediate-acting)

انسولین متوسط اثر (مانند NPH یا پروتافان) معمولاً کدر هستند.شروع اثر آن‌ها کندتر است (۲ تا ۴ ساعت) و اوج اثر طولانی‌تری دارند (۴ تا ۱۲ ساعت). این نوع انسولین‌ها اغلب به عنوان انسولین پایه برای پوشش قند خون بین وعده‌های غذایی یا در طول شب استفاده می‌شوند.

این نوع از انسولین‌ها باید پیش از تزریق مخلوط شوند و و رنگ آن‌ها کدر (شیری رنگ) است. حدود ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بعد از تزریق انسولین اثرگذاری خود را شروع می‌کنند، اوج اثرگذاری آن‌ها ۴ تا ۱۲ ساعت پس از تزریق است و حدود ۱۶ ساعت تا یک روز در بدن می‌مانند.

انواع رایج آن عبارت‌اند از:

• ایزوفان NPH؛
• پروتافان.

انسولین طولانی اثر (Long-acting)

انسولین طولانی اثر (مانند گلارژین/لانتوس و دتمیر/لِوِمیر) به عنوان انسولین پایه شناخته می‌شوند. شروع اثر آن‌ها حدود ۱.۵ تا ۲ ساعت است و مهم‌ترین ویژگی‌شان نداشتن اوج اثر مشخص و طول اثر پایدار (۲۰ تا ۲۴ ساعت) است. این ویژگی به این معنی است که سطح انسولین در طول روز نسبتاً ثابت می‌ماند، به همین دلیل معمولاً یک بار در روز و سر ساعت مشخصی تزریق می‌شوند.

رهاسازی این نوع انسولین در بدن، آهسته و مداوم است و زمان اوج اثرگذاری ندارد. این نوع تا ۲۴ ساعت پس از تزریق انسولین در بدن بیمار باقی می‌ماند و معمولا یک بار در روز باید تزریق شود؛ البته در برخی موارد ممکن است تزریق ۲بار در روز تجویز شود. انسولین‌های طولانی اثر رنگ شفافی دارند.

رایج‌ترین انسولین‌های طولانی اثر انواع زیر هستند:

•  گلارژین؛
• دتمیر.

انسولین مخلوط (Insulin mixtures)

انسولین مخلوط (مانند نوومیکس ۷۰/۳۰) ترکیبی از یک انسولین سریع یا کوتاه اثر با یک انسولین متوسط اثر هستند. این ترکیب برای بیمارانی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند تزریقات متعدد داشته باشند، مناسب است و به طور همزمان قند خون بعد از غذا و قند پایه را پوشش می‌دهد.

علاوه بر انواع بالا، نوعی دیگر از انسولین وجود دارد که مخلوطی از ترکیب چند نوع انسولین است. انسولین از پیش مخلوط شده برای افرادی مناسب است که لرزش دست دارند، برایشان مشکل است از دو ویال مختلف انسولین بکشند و یا اینکه خواندن دستورالعمل‌ها برایشان دشوار است.

مقایسه انواع انسولین

انتخاب نوع انسولین کاملاً یک تصمیم شخصی‌سازی شده است که باید توسط پزشک و تیم درمانی، پس از بررسی دقیق نیازهای شما صورت گیرد. این انتخاب به عوامل متعددی بستگی دارد: چگونگی پاسخ بدن شما به انسولین (زمان جذب فردی)، سبک زندگی، نظم تغذیه‌ای و میزان فعالیت بدنی، سن بیمار و اهداف کنترل قند خون. اگر سبک زندگی شما فعالیت زیادی می‌طلبد یا برنامه غذایی نامنظمی دارید، انسولین‌های سریع‌الاثر به دلیل سرعت عمل بالا و عدم نیاز به برنامه‌ریزی قبلی، انعطاف‌پذیری بیشتری را فراهم می‌کنند. نکته مهم این است که دوز و نوع انسولین ثابت نیست و باید با توجه به پاسخ بدن، وزن، میزان فعالیت فیزیکی و سطح گلوکز خون به طور مستمر تنظیم گردد.به همین دلیل، تنظیم دوز یک فرآیند مستمر است که نیازمند همکاری نزدیک با متخصص غدد است.

تشخیص اینکه انسولین با قلم، سورنگ انسولین یا روش‌های دیگر تزریق شود و کدام نوع انسولین برای بیمار تجویز شود، به موارد مختلفی بستگی دارد. مانند:

• سبک زندگی بیمار، نوع تغذیه و فعالیت بدنی وی؛
• پاسخ بدن بیمار به انسولین مانند زمان جذب و مدت زمان اثرگذاری؛
• آمادگی بیمار برای تزریق طی چند نوبت در روز؛
• تعداد دفعات بررسی قند خون بیمار در طی روز؛
• زمان بین صرف وعده غذایی و تزریق انسولین؛
• سن بیمار؛
• اهداف بیمار از کنترل قند خون.

انسولین آسپارت چیست و چه کاربردی دارد؟

انسولین آسپارت (با نام‌های تجاری رایج نوورپید یا NovoLog) یک آنالوگ سریع‌الاثر است.این انسولین به طور خاص برای کنترل افزایش ناگهانی قند خون که بلافاصله پس از مصرف غذا رخ می‌دهد، طراحی شده و در مقایسه با انسولین رگولار، ارجحیت دارد. سرعت جذب بسیار بالای آسپارت به فرد این امکان را می‌دهد که تزریق را در یک بازه زمانی انعطاف‌پذیر انجام دهد: از ۱۵ دقیقه قبل از غذا تا بلافاصله پس از آن. این انعطاف‌پذیری به ویژه زمانی که زمان دقیق غذا خوردن یا میزان کربوهیدرات دریافتی نامشخص است (مانند رستوران یا زمان سرو غذای کودک)، بسیار ارزشمند است، زیرا خطر افت قند خون قبل از شروع غذا خوردن را به حداقل می‌رساند.

قلم انسولین (Insulin Pen) چیست و چه مزایایی دارد؟

قلم انسولین ابزاری است که شبیه یک خودکار ضخیم طراحی شده و فرآیند تزریق را ساده می‌کند.

• مزایای کلیدی قلم انسولین:
  • دوز دقیق‌تر: تنظیم دوز با چرخاندن یک پیچ انتهایی انجام می‌شود. این سیستم مکانیکی، دقت دوز را نسبت به تخمین‌های بصری سرنگ بالا برده و خطای انسانی در کشیدن دوز را به حداقل می‌رساند، که این امر مستقیماً به کاهش خطر هیپوگلیسمی ناخواسته کمک می‌کند.
  • سهولت استفاده و قابلیت حمل: قلم‌ها به راحتی قابل حمل هستند و استفاده از آن‌ها سریع و ساده است (فقط نیاز به نصب سوزن و فشار دکمه دارد).
  • تزریق محتاطانه‌تر: ظاهر غیرترسناک قلم باعث می‌شود که تزریق در محیط‌های عمومی نیز آسان‌تر باشد.
• انواع قلم انسولین: قلم‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. یک‌بار مصرف (Disposable) که انسولین از قبل در کارتریج آن پر شده و پس از اتمام دارو کل قلم دور انداخته می‌شود. چندبار مصرف (Reusable) که بدنه اصلی قلم حفظ می‌شود و تنها کارتریج‌های انسولین پس از مصرف تعویض می‌گردند.
• قلم‌های هوشمند (Smart Insulin Pens): نوآوری‌های اخیر منجر به تولید قلم‌هایی شده که از طریق بلوتوث به نرم‌افزار تلفن همراه متصل می‌شوند. این قلم‌ها نه تنها دوزهای تزریق شده را ثبت می‌کنند، بلکه به محاسبه دوزهای مورد نیاز قبل از غذا و دوزهای اصلاحی کمک کرده و حتی می‌توانند دمای نگهداری انسولین را نیز پیگیری کنند. این قابلیت‌ها مزایایی شبیه به پمپ انسولین را بدون نیاز به اتصال دائمی به بدن فراهم می‌آورند.

سرنگ انسولین: اجزا و انواع آن

سرنگ‌های انسولین هنوز هم در مواردی که انسولین باید مستقیماً از ویال (شیشه) کشیده شود یا نیاز به مخلوط کردن دو نوع انسولین سازگار با هم باشد، کاربرد دارند.

• اجزای سرنگ و انواع آن: اجزای اصلی شامل بدنه (محفظه)، پیستون، و سرسوزن هستند. سرنگ‌ها از نظر طراحی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: سرنگ یکپارچه که سرسوزن آن به بدنه چسبیده و قابلیت جدا شدن ندارد، و سرنگ سر جدا که در آن سرسوزن قابل تعویض است.
• اندازه‌ها و ظرفیت‌ها: سرنگ‌ها بر اساس ظرفیت واحد انسولین تولید می‌شوند. رایج‌ترین ظرفیت‌ها شامل ۳۰، ۵۰ و ۱۰۰ واحدی است. نکته حیاتی برای جلوگیری از خطای دوز، توجه به نحوه خواندن درجه‌بندی است: به عنوان مثال، در سرنگ‌های ۵۰ واحدی، هر خط کوچک ممکن است ۱ واحد باشد، در حالی که در سرنگ‌های ۱۰۰ واحدی، هر خط کوچک معمولاً شامل ۲ واحد است. دقت در خواندن این درجه‌بندی‌ها، مستقیماً با ایمنی تزریق و جلوگیری از تزریق بیش از حد ارتباط دارد.

آموزش تزریق انسولین با سرنگ: آماده‌سازی و مراحل

سرنگ تزریق انسولین با سرنگ‌های دیگر متفاوت و در اندازه‌های ۳۰ واحدی (۰٫۳ میلی‌لیتر)، ۵۰ واحدی (۰٫۵ میلی‌لیتر) و ۱۰۰ واحدی (۱٫۰ میلی‌لیتر) قابل تهیه است. همچنین اندازه سوزن نیز معمولا از ۶ تا ۸ میلی‌متر متفاوت است و اندازه مناسب باید توسط پزشک تشخیص داده شود.

برای دقیق‌تر شدن دوز مصرفی، روی سرنگ انسولین خطوطی وجود دارند که امکان اندازه‌گیری هرچه دقیق‌تر محتوای سرنگ را فراهم می‌کنند. روی بدنه سرنگ انسولین، خطوطی پررنگ وجود دارند که نشاندهنده ۱۰ واحد و خطوط ریزتری که بین خطوط پررنگ قرار گرفته‌اند، نشاندهنده ۲ واحد هستند. برای مثال، برای تزریق ۲۲ واحد انسولین باید دومین خط پررنگ و خط کمرنک‌تر بالای آن پر شود.

آماده‌سازی شامل شستن کامل دست‌ها با آب و صابون، و ضدعفونی کردن سر ویال انسولین است. همچنین، انسولین باید نیم ساعت قبل از تزریق در دمای اتاق قرار گیرد تا درد کمتری ایجاد کند.

1. آماده‌سازی ویال (مخلوط کردن): اگر از انسولین‌های شیری رنگ (مثل NPH) استفاده می‌کنید، باید ویال را به آرامی بین کف دست‌های خود بغلتانید (بدون تکان دادن شدید) تا محتویات آن کاملاً یکنواخت شود. سپس شفافیت آن را چک کنید؛ انسولین نباید رسوب یا ذرات کریستالی داشته باشد.
2. نحوه کشیدن انسولین در سرنگ (تزریق هوا): قبل از کشیدن دارو، باید مقداری هوا معادل دوز تجویزشده را به داخل سرنگ بکشید و سپس این هوا را به داخل ویال تزریق کنید. این عمل فشار داخل ویال را تعدیل می‌کند و کشیدن دوز صحیح انسولین را آسان‌تر می‌سازد.
3. نحوه هواگیری سرنگ و بررسی حباب‌ها: پس از کشیدن دوز انسولین، سرنگ را به سمت بالا بگیرید و چند ضربه ملایم به بدنه آن بزنید تا حباب‌های هوای داخل سرنگ به نوک پیستون برسند. سپس پیستون را به آرامی فشار دهید تا حباب‌ها خارج شوند و تزریق کامل دوز تضمین شود. وجود هوا در سرنگ می‌تواند باعث شود که بیمار دوز کامل را دریافت نکند.
4. نحوه مخلوط کردن دو نوع انسولین (فقط انسولین‌های سازگار): این فرآیند باید با دقت بالا و پیروی از یک قانون طلایی انجام شود: ابتدا انسولین شفاف (مانند رگولار یا کوتاه اثر) کشیده می‌شود و سپس انسولین کدر (مانند NPH یا متوسط اثر). نکته حیاتی این است که پس از مخلوط کردن، این دوز باید در عرض ۵ تا ۱۵ دقیقه تزریق شود. اگر تأخیر ایجاد شود، انسولین NPH روی عملکرد انسولین رگولار تأثیر می‌گذارد و ظهور اثر آن را به تأخیر می‌اندازد، که نتیجه آن کنترل ضعیف قند خون خواهد بود.

در گذشته طول سوزن‌های انسولین، ۱۲.۷ میلی‌متر بود. اما تحقیقات اخیر نشان می‌د‌هد سوزن‌های ۸، ۶ و ۴ میلی‌متری نیز فارغ از حجم بدنی بیمار، به همان اندازه مؤثر هستند. بنابراین امروزه تزریق انسولین با درد کمتری همراه است.

آموزش تزریق انسولین قلمی: مراحل گام به گام

قلم انسولین جایگزینی جدیرتر برای سرنگ انسولین محسوب می‌شود و افراد زیادی به دلیل سهولت در استفاده و حمل، قلم تزریق انسولین را به سرنگ ترجیح می‌دهند. کارتریج انسولین در داخل دستگاه قرار دارد و به دو صورت یکبار مصرف و چندبار مصرف عرضه می‌شود. دوز تزریق انسولین نیز از طریق درجه قابل تنظیم در ته قلم مشخص می‌شود. به دلیل راحتی در استفاده، کارتریج‌ها و قلم‌های انسولین در مقادیر متعارف تجویزشده عرضه می‌شوند.

استفاده از قلم انسولین، اگرچه ساده‌تر است، اما نیاز به اجرای دقیق مرحله پرایمینگ (هواگیری) دارد.

1. آماده‌سازی قلم و نصب سوزن: یک سرسوزن جدید و استریل را روی قلم وصل کنید. اگر انسولین کدر است، قلم را به آرامی بچرخانید تا یکنواخت شود.
2. پرایمینگ یا آماده‌سازی (هواگیری): این مرحله برای اطمینان از عملکرد صحیح قلم و حذف هوا از سوزن انجام می‌شود. دوز را روی ۲ واحد تنظیم کنید. قلم را عمودی بگیرید (سوزن به سمت بالا) و چند ضربه ملایم به آن بزنید. سپس دکمه تزریق را تا آخر فشار دهید. باید یک قطره انسولین از نوک سوزن خارج شود. اگر قطره‌ای خارج نشد، پرایمینگ را حداکثر تا ۳ بار تکرار کنید یا سرسوزن را تعویض نمایید. این عمل نه تنها هوا را خارج می‌کند، بلکه به عنوان یک تست مکانیکی عمل کرده و اطمینان می‌دهد که مسیر تزریق باز است.
3. تنظیم دوز و تزریق: پیچ دوزشمار را تا رسیدن به دوز تجویزی بچرخانید. سوزن را با زاویه مناسب (معمولاً ۹۰ درجه) وارد پوست کنید. دکمه تزریق را تا انتها فشار دهید تا نشانگر دوز به صفر برگردد.
4. مدت زمان نگه داشتن قلم در پوست (۶ تا ۱۰ ثانیه): این مهم‌ترین نکته در تزریق قلمی است. پس از رسیدن نشانگر دوز به صفر، باید سوزن را حداقل ۶ تا ۱۰ ثانیه در محل تزریق نگه دارید و دکمه را کامل فشرده نگه دارید. اگر سوزن زودتر خارج شود، انسولین از محل تزریق نشت کرده و شما دوز کامل را دریافت نخواهید کرد. نشت انسولین یکی از دلایل پنهان افزایش قند خون پس از تزریق است.

دستگاه جت اینجکتور (jet injector)

وسیله‌ایست که دوز مورد نیاز انسولین را بدون نیاز به سوزن، با فشار به زیر پوست اسپری می‌کند. این دستگاه‌ها قیمت بالایی دارند و دسترسی به آن‌ها در بازار دشوار است.

پمپ تزریق انسولین

این دستگاه انسولین را به صورت مداوم و آهسته با مقدار مشخص، به زیر پوست تزریق می‌کند؛ از این رو عملکرد این دستگاه بسیار شبیه به لوزالمعده است. پمپ انسولین یک دستگاه الکترونیکی است که لوله باریکی به آن متصل شده. سوزن باریکی که در انتهای لوله قرار گرفته، به زیر پوست شکم وارد می‌شود و انسولین از این طریق وارد بدن بیمار می‌گردد. دوز مصرفی انسولین در این دستگاه قابل تنظیم است.

مناسب‌ترین قسمت برای تزریق انسولین

انسولین به صورت زیر جلدی تزریق می شود، یعنی در لایه چربی زیر پوست. زیرا خون‌رسانی در بافت چربی کم‌تر است و در نتیجه دارو در مدت زمان بیشتری جذب می‌شود. در این نوع تزریق از یک سوزن کوتاه برای تزریق انسولین به لایه چربی بین پوست و ماهیچه استفاده می شود. اگر تزریق در عمق بیشتر، یعنی در ماهیچه انجام شود، هم دردناک‌تر است و هم انسولین سریع‌تر از زمان مناسب جذب می‌شود؛ همچنین ممکن است به پایین افتادن قند خون نیز منجر شود.

افرادی که روزانه از انسولین استفاده می‌کنند، باید محل تزریق را تغییر دهند؛ زیرا تزریق انسولین به‌طور مداوم در یک نقطه از باعث لیپودیستروفی (Lipodystrophy) می‌شود. لیپودیستروفی وضعیتی است که در آن، بافت چربی زیر پوست تحلیل می‌رود یا چربی در بخش‌های دیگر بدن به‌طور غیرعادی افزایش پیدا می‌کند.

می‌توانید تزریق انسولین را در قسمت‌های مختلف شکم انجام دهید، یا در قسمت‌های دیگر بدن مانند ران، بازو و باسن، هر بار با فاصله ۲ سانتی‌متر از نقطه قبلی تزریق کنید.

• شکم: بهترین قسمت برای تزریق انسولین، شکم است. چون انسولین در این قسمت سریع‌تر و قابل پیش‌بینی تر جذب می‌شود و همینطور بیمار به آن دسترسی راحت‌تری دارد. تزریق باید در فاصله بین دنده‌ها تا ناحیه شرمگاهی و با فاصله ۵ سانتی‌متری از ناف انجام شود.
• ران: می‌توان انسولین را در ناحیه فوقانی و بیرونی ران در فاصله ۱۰ سانتی‌متری از کشاله و ۴ انگشت بالای زانو نیز تزریق کرد.
• بازو: انسولین را می‌توان به پشت بازو در حدفاصل ۴ انگشت از زیر شانه تا ۱۰ سانتی‌متر بالای آرنج تزریق کرد.
• باسن: اگر باسن را به ۴ ناحیه تقسیم کنیم، ناحیه فوقانی و بیرونی باسن محل مناسب برای تزریق است.

تزریق انسولین باید در بافت چربی زیر پوست (زیرجلدی) انجام شود. چهار ناحیه اصلی برای تزریق وجود دارد: شکم، بازو، ران و باسن. اما نکته مهم این است که سرعت جذب انسولین در این نواحی متفاوت است، که باید در انتخاب محل تزریق بر اساس نوع انسولین مد نظر قرار گیرد.

تزریق انسولین در شکم: بهترین محل برای جذب سریع

شکم به عنوان بهترین محل تزریق شناخته می‌شود زیرا سریع‌ترین و یکنواخت‌ترین جذب انسولین را ارائه می‌دهد. به همین دلیل، تزریق انسولین‌های سریع‌الاثر که برای پوشش وعده غذایی استفاده می‌شوند، اغلب در این ناحیه توصیه می‌شود. محل تزریق باید حداقل ۵ سانتی‌متر دورتر از ناف (معادل فاصله چهار انگشت) باشد. همچنین باید از تزریق در نواحی اسکار، کبودی یا خط وسط شکم خودداری شود.

نحوه تزریق انسولین قلمی در بازو

جذب انسولین در بازوها سرعت متوسطی دارد و اغلب برای تزریق انسولین‌های پایه یا طولانی‌اثر استفاده می‌شود. محل صحیح تزریق در بازو، ناحیه خارجی آن، بین ۴ انگشت از کتف و ۴ انگشت از آرنج است. از آنجایی که تزریق انفرادی در بازو می‌تواند دشوار باشد، فرد می‌تواند با فشار دادن بازوی خود روی یک سطح سفت (مانند زانو یا دیوار) به تثبیت پوست کمک کند، یا از شخص دیگری بخواهد تزریق را انجام دهد.

اهمیت چرخش محل تزریق و جلوگیری از لیپودیستروفی.

یکی از مشکلات جدی تزریق انسولین، تزریق مکرر در یک نقطه است که منجر به تشکیل توده‌های چربی زیرجلدی به نام لیپوهایپرتروفی می‌شود. این توده‌ها جذب انسولین را به شدت کاهش داده و نامنظم می‌کنند. به عبارت دیگر، انسولینی که در این توده‌ها تزریق می‌شود، به خوبی عمل نمی‌کند. این وضعیت می‌تواند منجر به نوسانات غیرقابل پیش‌بینی قند خون، هایپوگلایسمی ناگهانی و نیاز به دوزهای بالاتر انسولین شود.

برای جلوگیری از این عارضه، چرخش محل تزریق (Rotation) کاملاً ضروری است. توصیه می‌شود یک ناحیه مشخص (مثلاً شکم) را به چهار بخش تقسیم کنید و هر هفته فقط در یک بخش تزریق نمایید. همچنین، نقاط تزریق در یک ناحیه باید حداقل ۱ تا ۲ سانتی‌متر از یکدیگر فاصله داشته باشند. این اقدام نه تنها سلامت پوست را حفظ می‌کند، بلکه دقت فارماکوکینتیک انسولین (سرعت جذب مورد انتظار) را نیز تضمین می‌نماید.

زاویه تزریق انسولین: ۹۰ یا ۴۵ درجه؟

انتخاب زاویه تزریق بستگی به طول سوزن و ضخامت لایه چربی زیر پوست شما دارد. هدف همواره این است که تزریق به لایه چربی و نه عضله صورت گیرد.

• قانون ۹۰ درجه (عمود): این زاویه برای بیشتر افراد، به خصوص کسانی که از سوزن‌های کوتاه (۴ یا ۵ میلی‌متری) استفاده می‌کنند، مناسب است. سوزن باید به صورت عمود و تا انتها وارد پوست شود.
• قانون ۴۵ درجه (مایل): این زاویه برای افراد لاغر، کودکان یا زمانی که از سوزن‌های بلندتر استفاده می‌شود، توصیه می‌گردد. در این حالت، برای اطمینان از قرارگیری سوزن در بافت زیرجلدی و جلوگیری از تزریق عضلانی، باید حتماً یک نیشگون از پوست محل تزریق گرفته شود.

تزریق انسولین در دوران بارداری

اگرچه دیابت در بارداری نیازمند مدیریت دقیق است، اما تزریق انسولین برای جنین کاملاً ایمن است، زیرا مولکول انسولین از جفت عبور نمی‌کند. استفاده از انسولین برای کنترل دقیق قند خون، سلامت مادر و جنین را تضمین می‌کند.

به دلیل تغییرات فیزیکی بدن در دوران بارداری، ملاحظاتی برای محل تزریق وجود دارد:

• سه ماهه اول: تزریق در شکم بلامانع است.
• سه ماهه دوم و سوم: به دلیل بزرگ شدن شکم و کشیدگی پوست، توصیه می‌شود از تزریق در نواحی مرکزی شکم (به ویژه اطراف و زیر ناف) اجتناب شود.
• مناطق توصیه شده: در اواخر بارداری، بهترین مکان‌ها برای تزریق، بازوها، ران‌ها و نواحی جانبی شکم (پهلوها) هستند. در این دوران، به دلیل مقاومت به انسولین در حال افزایش، تنظیم و تعدیل مداوم دوز با مشورت پزشک متخصص غدد حیاتی است.

راهکارهای تزریق انسولین بدون درد و جلوگیری از عوارض

رعایت چند نکته ساده می‌تواند تزریق را آسان‌تر کرده و از عوارض جانبی جلوگیری کند:

• دمای انسولین: تزریق انسولین سرد می‌تواند باعث سوزش شود. همیشه اجازه دهید قلم یا ویال انسولین حدود ۱۵ دقیقه قبل از تزریق به دمای اتاق برسد.
• استفاده از سرسوزن جدید در هر تزریق: استفاده مجدد از سوزن ممنوع است. هر بار که از سوزن استفاده می‌شود، نوک آن کند و آسیب‌دیده شده، که نه تنها درد را افزایش می‌دهد، بلکه با ایجاد پارگی‌های ریز، خطر لیپوهیپرتروفی و عفونت را بالا می‌برد.
• خشک شدن الکل: اگر محل تزریق را با پد الکلی تمیز می‌کنید، صبر کنید تا الکل کاملاً خشک شود. تزریق در حالی که الکل هنوز خیس است، می‌تواند باعث سوزش یا رفتن الکل به زیر پوست شود.
• جلوگیری از نشت: برای جلوگیری از نشت دارو و اطمینان از دریافت کامل دوز، حتماً پس از تزریق، سوزن را به مدت ۶ تا ۱۰ ثانیه در پوست نگه دارید.
• از ماساژ خودداری کنید: هرگز محل تزریق را ماساژ ندهید. ماساژ باعث می‌شود انسولین به سرعت جذب شود و زمان اثرگذاری آن به طور غیرقابل پیش‌بینی تغییر کند.

نگهداری و دور انداختن ایمن سرنگ‌ها و سوزن‌ها

نگهداری صحیح انسولین برای حفظ اثربخشی آن ضروری است، زیرا انسولین یک پروتئین حساس به نور و دما است.

• نگهداری قلم‌های بازنشده: انسولین‌های بازنشده باید در یخچال (دمای ۲ تا ۸ درجه سانتی‌گراد یا ۳۶ تا ۴۶ درجه فارنهایت) نگهداری شوند و تا تاریخ انقضا معتبر هستند. یخ زدن انسولین باعث تخریب ساختار آن و از دست رفتن اثربخشی می‌شود، بنابراین از قرار دادن آن در معرض سرما یا گرمای شدید باید اجتناب کرد.
• نگهداری قلم‌های باز شده/استفاده شده: قلم‌هایی که در حال استفاده هستند یا از بسته خارج شده‌اند، می‌توانند تا حداکثر ۲۸ روز (یک ماه) در دمای معمولی اتاق (دور از نور مستقیم خورشید و گرما) نگهداری شوند. قرار گرفتن در معرض گرمای شدید (مثلاً داخل ماشین در تابستان) یا نور مستقیم، ساختار پروتئینی انسولین را تغییر داده و کارایی آن را کاهش می‌دهد.
• دفع ایمن سرنگ‌ها و سوزن‌ها: سوزن‌های استفاده شده (چه سرنگ و چه قلم) به عنوان پسماند تیز و برنده شناخته می‌شوند و باید حتماً در ظروف مقاوم به سوراخ‌شدگی، معروف به سیفتی باکس (Sharps Container)، دفع شوند. این ظروف محکم از مواد پلیمری ساخته شده‌اند.
  • دستورالعمل‌های ایمنی: سیفتی باکس نباید بیش از سه چهارم (۳/۴) پر شود. پس از پر شدن تا خط نشانه، درب آن باید پلمپ شده و برای دفع بهداشتی آماده گردد. دفع ایمن سرسوزن‌ها یک مسئولیت بهداشتی مهم است و از انتقال بیماری‌های منتقله از راه خون (مانند هپاتیت B و HIV) به دیگران، از جمله کارگران پسماند، جلوگیری می‌کند.

اخطار ایمنی مهم: هرگز، تحت هیچ شرایطی، قلم انسولین یا سرسوزن‌ها را به اشتراک نگذارید، حتی با اعضای خانواده، زیرا خطر انتقال آلودگی‌های خونی بسیار بالا است.

اگر دوز انسولین سریع الاثر (قبل از غذا) را فراموش کردم، چه کار کنم؟

جمع‌بندی از تزریق انسولین

در این مطلب در مورد تزریق انسولین و روش‌های مختلف آن مانند تزریق با سرنگ انسولین و قلم انسولین توضیح دادیم. مراحل تزریق با انسولین را گام به گام بیان کردیم و بررسی کردیم بهترین قسمت بدن برای تزریق انسولین کجاست. آیا سؤال دیگری در رابطه با تزریق انسولین دارید؟ می‌توانید با کارشناسان ما تماس بگیرید. نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول

آیا مصرف انسولین اعتیادآور است؟

خیر. این یک تصور کاملاً غلط است. انسولین یک هورمون طبیعی است که بدن برای حیات به آن نیاز دارد. زمانی که بدن شما قادر به تولید یا استفاده صحیح از انسولین نیست، تزریق آن صرفاً جایگزین کمبود هورمون می‌شود و هیچ ارتباطی با اعتیاد یا وابستگی دارویی ندارد.تأخیر در شروع درمان انسولین، تنها کنترل قند خون را دشوارتر می‌سازد.

اگر دوز انسولین طولانی اثر (پایه) را فراموش کردم، چه کار کنم؟

انسولین‌های پایه باید هر روز تقریباً در یک ساعت معین تزریق شوند تا پوشش قند خون ۲۴ ساعته حفظ شود. اگر تأخیر شما کم (کمتر از ۲ ساعت) بود، می‌توانید بلافاصله آن را تزریق کنید. اگر تأخیر زیاد بود، نباید بدون مشورت با پزشک دوز را تزریق کنید، زیرا خطر دو دوز شدن در یک دوره ۲۴ ساعته و افت شدید قند خون وجود دارد.

نشت انسولین پس از تزریق از محل، نشانه چیست؟

نشت انسولین اغلب به دلیل یکی از دو عامل زیر رخ می‌دهد: ۱) تزریق در ناحیه‌ای که دچار لیپودیستروفی شده (توده چربی که جذب را مختل می‌کند) یا ۲) خارج کردن زودهنگام سوزن از پوست (کمتر از ۶ تا ۱۰ ثانیه). برای جلوگیری از نشت، حتماً محل تزریق را بچرخانید و زمان مکث پس از تزریق را رعایت کنید.

اگر بعد از تزریق در محل، توده یا برآمدگی حس کردم، آیا خطرناک است؟

این توده‌ها به احتمال زیاد لیپوهایپرتروفی هستند. تزریق در این نواحی باعث می‌شود انسولین به خوبی جذب نشود و قند خون شما نامنظم گردد. خطرناک‌ترین نتیجه این است که کنترل قند شما به هم می‌خورد. شما باید فوراً از تزریق در آن نقاط خودداری کنید و اجازه دهید ناحیه برای هفته‌ها یا ماه‌ها استراحت کند تا بافت چربی بهبود یابد.

ورزش بلافاصله پس از تزریق انسولین چه تأثیری بر قند خون دارد؟

فعالیت فیزیکی جریان خون را در ناحیه‌ای که ورزش می‌کنید (مثلاً بازو یا ران) افزایش می‌دهد. اگر انسولین را در این ناحیه تزریق کرده باشید، جذب دارو به طور ناگهانی تسریع می‌شود، که این امر می‌تواند منجر به افت قند خون (هیپوگلیسمی) شود. توصیه می‌شود یا تزریق را در ناحیه کم‌فعالیت (مانند شکم) انجام دهید یا حداقل ۴۵ دقیقه پس از تزریق ورزش نکنید.

علائم افت قند خون (هیپوگلیسمی) چیست و چگونه درمان می‌شود؟

علائم افت قند خون شامل سردرد، خستگی، لرزش، تعریق، تپش قلب و اضطراب شدید است.

درمان فوری: در صورت مشاهده علائم، بلافاصله ۱۵ گرم کربوهیدرات سریع‌الاثر مصرف کنید (مثلاً ۳ حبه قند در نصف لیوان آب، یک قاشق عسل، یا سه قاشق چای‌خوری شکر). ۱۵ دقیقه صبر کنید و دوباره قند خون خود را اندازه‌گیری کنید. اگر قند خون هنوز پایین بود، این روند را تکرار کنید. اگر مشکل برطرف نشد یا شدید بود، باید با اورژانس تماس گرفته شود.