آزمایش هموگلوبین ای وان سی یا HbA1C چیست ؟

آیا تا به حال پیش آمده که تست قند خون لحظه‌ای شما خوب باشد، اما پزشک همچنان نگران کنترل قند شما در طولانی‌مدت باشد؟ اینجاست که نقش آزمایش هموگلوبین A1C یا همان قند سه ماهه پررنگ می‌شود. این آزمایش نه یک عکس لحظه‌ای، بلکه یک فیلم کامل از وضعیت قند خون شما در طول ۲ تا ۳ ماه گذشته است.

اگر دیابت دارید، یا در معرض خطر آن هستید، درک این آزمایش و اعداد آن، کلید اصلی برای حفظ سلامتی و پیشگیری از عوارض جدی است. با ما همراه باشید تا به زبانی ساده و کاربردی، رمزگشایی از این آزمایش حیاتی را با هم مرور کنیم.

قند ای وان سی چیست؟

آزمایش HbA1c که با نام‌های هموگلوبین گلیکوزیله یا قند سه ماهه هم شناخته می‌شود، یک ابزار قدرتمند و استاندارد برای تشخیص و مدیریت دیابت است. به بیان ساده، این آزمایش میزان قندی را اندازه‌گیری می‌کند که به هموگلوبین چسبیده است. هموگلوبین، پروتئینی است که درون گلبول‌های قرمز خون شما قرار دارد و وظیفه حمل اکسیژن را بر عهده دارد. وقتی قند خون (گلوکز) در بدن بالا می‌رود، این گلوکز اضافی وارد گلبول‌های قرمز شده و به هموگلوبین می‌چسبد (این فرآیند گلیکوزیله شدن نام دارد). هرچه قند خون شما در طول زمان بالاتر باشد، مقدار بیشتری از هموگلوبین “قندی” می‌شود و در نتیجه، درصد HbA1c نیز بالاتر خواهد رفت.

هموگلوبین ای وان سی چگونه عمل می‌کند؟

گلبول‌های قرمز عمر محدودی دارند؛ تقریباً ۱۲۰۰ روز (حدود ۳ تا ۴ ماه). هنگامی که گلوکز به هموگلوبین متصل می‌شود، تا زمانی که گلبول قرمز از بین برود، این پیوند ثابت باقی می‌ماند. به همین دلیل، آزمایش HbA1c میانگین قند خون شما را در طول زندگی همین گلبول‌های قرمز (یعنی ۲ تا ۳ ماه گذشته) نشان می‌دهد. این یک معیار بسیار قابل اعتماد برای پزشک است تا ببیند کنترل قند خون شما در یک بازه زمانی طولانی چگونه بوده است، نه فقط در لحظه آزمایش.

تفاوت آزمایش HbA1c با تست قند خون لحظه‌ای چیست؟

این مهم‌ترین سوالی است که باید پاسخ داده شود! تفاوت این دو آزمایش درست مثل تفاوت بین «یک عکس فوری» و «گزارش عملکرد سه ماهه» است:

ویژگی	تست قند خون لحظه‌ای (FBS یا گلوکز لحظه‌ای)	آزمایش هموگلوبین A1C (قند سه ماهه)
زمان اندازه‌گیری	وضعیت قند خون در همان لحظه نمونه‌گیری	میانگین قند خون در ۲ تا ۳ ماه گذشته
تأثیرپذیری	به شدت تحت تأثیر غذا، استرس، ورزش در همان روز است.	تأثیرپذیری کم از شرایط روز آزمایش
کاربرد اصلی	پایش روزانه، تنظیم دوز انسولین یا دارو، تشخیص هایپو/هایپرگلیسمی	تشخیص دیابت یا پیش دیابت، ارزیابی موفقیت برنامه درمانی طولانی‌مدت
آمادگی لازم	اغلب نیاز به ناشتا بودن دارد (برای FBS)	نیازی به ناشتا بودن ندارد

به طور خلاصه، شما می‌توانید با یک روز رژیم سخت، قند خون ناشتای خوبی (FBS) داشته باشید، اما HbA1c بالا نشان می‌دهد که در طول سه ماه گذشته قندتان خوب کنترل نشده است.

آزمایش HbA1C در چه مواردی درخواست داده می‌شود؟

آزمایش A1C یک تست همه‌کاره است که در سه موقعیت اصلی توسط پزشک درخواست می‌شود:

1. غربالگری: بررسی وضعیت قند خون در افرادی که هنوز علائمی ندارند، اما در معرض خطر هستند.
2. تشخیص: تشخیص قطعی ابتلای فرد به پیش دیابت یا دیابت نوع ۱ و نوع ۲. (اگر نتیجه 6.5% یا بالاتر باشد).
3. پایش (مانیتورینگ): بررسی اینکه آیا برنامه درمانی فعلی (رژیم غذایی، ورزش، داروها) برای فرد دیابتی موثر بوده است یا خیر. (معمولاً هر ۳ تا ۶ ماه یک بار انجام می‌شود.)

چرا به آزمایش HbA1C نیاز دارم؟

اگر علائم دیابت دارید ممکن است به آزمایش HbA1c نیاز داشته باشید. این علائم شامل:

• افزایش تشنگی
• افزایش ادرار تاری دید
• خستگی

اگر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت هستید ، پزشک معالج و پزشک در منزل شما ممکن است آزمایش HbA1c را نیز تجویز کند. عواملی که ریسک خیلی زیاد دارند شامل :

• اضافه وزن یا چاقی
• فشار خون بالا
• سابقه بیماری قلبی
• کم تحرکی

هرچه سطح A1C شما بالاتر باشد ، کنترل قند خون ضعیف تر و خطر ابتلا به عوارض دیابت بیشتر است.

عوارض ای وان سی بالا

هنگامی که سطح A1C به طور مداوم بالا می‌ماند، یعنی قند خون به طور مزمن بالا بوده و این قند اضافی به رگ‌ها و اعصاب بدن آسیب می‌زند. هدف از پایین نگه داشتن A1C، پیشگیری از عوارض ترسناک دیابت است:

• بیماری‌های قلبی و عروقی:

  • افزایش خطر ابتلا به سکته قلبی و سکته مغزی

  • آسیب به رگ‌های خونی (تصلب شرایین)

• بیماری کلیوی (نفروپاتی دیابتی):

  • آسیب به کلیه‌ها که در نهایت می‌تواند منجر به نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه شود. در صورت نیاز به بررسی کلیه میتوانید از خدمات سونوگرافی کلیه در منزل نبض اول استفاده نمایید.

• آسیب‌های عصبی (نوروپاتی دیابتی):

  • بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن (گزگز)، درد یا ضعف در دست‌ها و پاها.

  • آسیب به اعصاب دستگاه گوارش، قلب و سایر نقاط بدن.

• آسیب به چشم (رتینوپاتی دیابتی):

  • آسیب به رگ‌های خونی شبکیه چشم که می‌تواند منجر به تاری دید و در موارد شدید، کوری شود.

  • افزایش خطر آب مروارید و گلوکوم.

• مشکلات پا و قطع عضو:

  • آسیب عصبی و گردش خون ضعیف در پاها باعث می‌شود زخم‌ها به کندی ترمیم شوند یا اصلا بهبود نیابند، که این امر خطر عفونت و در نهایت قطع عضو را افزایش می‌دهد.

چه کسانی باید آزمایش HbA1C را انجام دهند؟

انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند که غربالگری دیابت (از طریق A1C یا تست‌های دیگر) برای گروه‌های زیر انجام شود:

• همه افراد بالای ۴۵ سال: در صورت نرمال بودن نتیجه، تکرار آزمایش هر ۳ سال یک بار.
• افراد زیر ۴۵ سال دارای ریسک فاکتورهای بالا:
  • اضافه وزن یا چاقی (BMI بالا).
  • سابقه خانوادگی دیابت (والدین یا خواهر/برادر مبتلا).
  • عدم فعالیت بدنی کافی.
  • فشار خون بالا یا کلسترول غیرنرمال.
  • سابقه دیابت بارداری.
  • وجود سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS).

علائم ای وان سی بالا و دیابت

اگر با علائم زیر مواجه شدید، حتماً به پزشک مراجعه کنید و درخواست آزمایش A1C دهید، چرا که اینها نشانه‌های کلاسیک بالا بودن قند خون (و احتمالاً دیابت) هستند:

• تشنگی شدید و غیرعادی (پرنوشی).
• تکرر ادرار، به خصوص در شب.
• خستگی و ضعف مداوم.
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص.
• تاری دید ناگهانی.
• عفونت‌های مکرر یا دیر خوب شدن زخم‌ها.

آزمایش a1c ناشتا است؟

خبر خوب این است که آزمایش A1C نیازی به ناشتا بودن ندارد! می‌توانید در هر ساعتی از روز و بعد از خوردن غذا، این آزمایش را انجام دهید. زیرا A1C میانگین قند چند ماهه را نشان می‌دهد و غذای امروز شما روی نتیجه کلی تأثیر نمی‌گذارد. با این حال، اگر پزشک همزمان تست قند خون ناشتا (FBS) یا چربی خون را نیز درخواست داده باشد، در آن صورت باید ناشتا باشید. همیشه قبل از آزمایش، از مرکز آزمایشگاه، تیم آزمایش در منزل یا پزشک خود در مورد نیاز به ناشتایی سوال کنید. نتایج HbA1c بر حسب درصد نشان داده می شود. و این نتایج معمولا بصورت زیر است

• طبیعی: HbA1c زیر 5.7٪
• پیش دیابت: HbA1c بین 5.7 تا 6.4 درصد
• دیابت: HbA1c 6.5٪ یا بالاتر

تفسیر نتایج  A1C

تفسیر نتایج A1C نسبتاً ساده است، زیرا با درصد بیان می‌شود. به یاد داشته باشید که این درصد، به ما می‌گوید چند درصد از هموگلوبین شما به قند چسبیده است.

وضعیت قند خون	محدوده HbA1c (درصد)	توصیه و اقدام
هموگلوبین نرمال	زیر 5.7%	کنترل خوب قند خون. تکرار آزمایش هر ۳ سال یک بار.
پیش دیابت	5.7% تا 6.4%	خطر بالای ابتلا به دیابت. نیاز به تغییرات جدی در رژیم و ورزش.
دیابت	6.5% و بالاتر	تشخیص قطعی دیابت. نیاز به شروع یا تنظیم برنامه درمانی.

بطورکلی اعداد و نتایج آزمایش شما ممکن است با اعداد بالا متغییر باشد و هر آزمایشگاهی بسته به شرایط کیت انجام دهنده تغییراتی در این اعداد بدهد.

هموگلوبین نرمال چقدر است؟

اگر نتیجه آزمایش A1C شما زیر 5.7% باشد، می‌توانید نفس راحتی بکشید. این به معنای آن است که قند خون شما در ۲ تا ۳ ماه گذشته در محدوده سالم و طبیعی قرار داشته است.

محدوده پیش دیابت

قرار گرفتن در این محدوده زنگ خطر جدی است. پیش دیابت به معنای آن است که قند خون شما از حد طبیعی بالاتر رفته، اما هنوز به آستانه دیابت نرسیده است. خبر خوب این است که در این مرحله، با تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی سالم و ورزش، می‌توانید روند بیماری را متوقف کرده و آن را به محدوده نرمال بازگردانید.

مقدار A1c در افراد دیابتی

برای اغلب افراد مبتلا به دیابت، هدف درمانی، نگه داشتن سطح A1C زیر 7.0% است.

البته این عدد می‌تواند بسته به سن، سایر بیماری‌های زمینه‌ای، سابقه افت قند خون و طول مدت دیابت، برای هر فرد متفاوت باشد. به عنوان مثال:

• برای افراد مسن یا کسانی که عوارض جدی قلبی دارند، ممکن است هدف 8.0% هم قابل قبول باشد.
• برای افراد جوان و سالم که دیابت را تازه تشخیص داده‌اند، هدف ممکن است سختگیرانه‌تر و نزدیک به 6.5% باشد.

تفسیر سطوح بالای A1C

اگر نتیجه آزمایش شما بالای 7.0% باشد، نشان‌دهنده کنترل نامطلوب قند خون است.

• ای وان سی 8: میانگین قند خون شما حدود 183mg/dL بوده است. در این سطح، ریسک عوارض طولانی‌مدت دیابت شروع به افزایش می‌کند. پزشک احتمالاً دوز داروهای شما را تنظیم کرده یا داروی جدیدی اضافه می‌کند.
• ای وان سی 10 و 11: این سطوح (به ترتیب میانگین 240mg/dL و 269mg/dL) نشان‌دهنده قند خون بسیار بالا و کنترل نشده هستند. در این حالت، خطر عوارض حاد و مزمن (مانند آسیب کلیه، چشم و عصب) به شدت بالا می‌رود و نیاز به اقدام فوری و جدی پزشکی برای کاهش قند خون وجود دارد.

چگونه سطح HbA1C را پایین بیاوریم؟

کنترل A1C یک ماراتن است، نه یک دوی سرعت. برای کاهش مؤثر آن، باید سبک زندگی خود را به طور پایدار تغییر دهید:

1. رژیم غذایی سالم:
   • کاهش کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده: نان سفید، برنج سفید، شیرینی‌جات و نوشیدنی‌های قندی را حذف کنید.
   • افزایش فیبر: از غلات کامل، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات تازه استفاده کنید. فیبر به کند شدن جذب قند کمک می‌کند.
   • زمان‌بندی وعده‌های غذایی: از وعده‌های غذایی پرحجم پرهیز کرده و در صورت نیاز، غذا را به وعده‌های کوچک‌تر تقسیم کنید تا نوسانات قند خون کاهش یابد.
2. فعالیت بدنی منظم:
   • حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی متوسط در هفته (مثل پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری) داشته باشید.
   • فعالیت بدنی باعث می‌شود سلول‌های شما نسبت به انسولین حساس‌تر شوند و قند خون را بهتر مصرف کنند.
3. کاهش وزن:
   • حتی کاهش 5% تا 10% وزن بدن می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش A1C و بهبود مقاومت به انسولین داشته باشد.
4. پایبندی به داروها:
   • در صورت تجویز پزشک، داروهای دیابت (مانند متفورمین یا انسولین) را دقیقاً طبق دستور مصرف کنید.

تفاوت HbA1c با سطح گلوکز خون چیست؟

• HbA1c روند طولانی مدت تری ، در مورد میزان بالا بودن سطح قند خون در طی یک دوره زمانی فراهم می کند.

• سطح گلوکز خون ، غلظت گلوکز در خون شما در یک زمان است ، یعنی همان لحظه آزمایش.

• گلوکز خون با استفاده از یک آزمایش ناشتای اندازه گیری می شود ، که می تواند با استفاده از خون گرفته شده از انگشت انجام شود یا از نمونه خون از بازو گرفته شود.

• با این حال ، آزمایشات گلوکز ناشتا تنها نشانه ای از سطح فعلی گلوکز شما را نشان می دهد ، در حالی که آزمایش HbA1c به عنوان یک نشانگر کلی از سطح متوسط ​​شما در طی 2-3 ماه عمل می کند

آیا آزمایش HbA1c در روزه داری انجام می شود؟

 از آنجا که نیازی به ناشتایی نیست ،این آزمایش می تواند در هر زمان به عنوان بخشی از غربالگری خون انجام شود

راه هایی که باعث کاهش میزان HbA1C  میشود :

کم کردن میزان کربوهیدرات

مصرف کم کربوهیدرات می تواند تأثیر زیادی در HbA1c شما بگذارد. غذاهای فرآوری شده و غذاهای نشاسته ای را زیاد کرده و به غذاهای سالم و واقعی بچسبانید. برنامه غذایی کم کربوهیدرات به افراد کمک میکند تا از طریق تغذیه سالم ، دیابت نوع 2 خود را بهبود بخشند.

از خوردن غذا بعد از ساعت 8 شب اجتناب کنید

غذا خوردن بعد از ساعت 8 شب باعث افزایش یک ساعته سطح گلوکز خون می شود ، که به هیچ وجه به سطح HbA1c شما کمک نمی کند.

خوب بخوابید

داشتن یک خواب خوب و با کیفیت می تواند به شما کمک کند تا در روز بعد احساس گرسنگی نکنید و تمایل کمتری به میل غذاهای شیرین داشته باشید. همچنین می تواند از مقاومت به انسولین جلوگیری کند.

وعده های غذایی خود را کنترل کنید

خوردن حجم معقول غذا می تواند به شما در کنترل وزن و قند خون کمک کند.

از مصرف الکل خودداری کنید

مصرف نوشیدنی هایی که دارای الکل هستند باعث افزایش ناگهانی و مورد توجه قند خون میشوند.

ورزش منظم

ورزش منظم – چه ملایم و چه با شدت زیاد – به بهبود حساسیت به انسولین و کنترل کلی قند خون کمک میکند.

عواملی که بر دقت نتایج آزمایش HbA1C تأثیر می‌گذارند

آزمایش A1C به طور کلی بسیار دقیق است، اما برخی شرایط پزشکی می‌توانند طول عمر گلبول‌های قرمز را تغییر داده و باعث شوند نتیجه A1C شما به طور کاذب بالا یا پایین نشان داده شود:

شرایط تأثیرگذار	نوع تأثیرگذاری بر A1C	توضیح ساده
کم‌خونی شدید یا خونریزی شدید اخیر	کاذب پایین	گلبول‌های قرمز قدیمی‌تر (و قندی‌تر) از بین رفته و با گلبول‌های جوان‌تر جایگزین می‌شوند، در نتیجه قند کمتری به هموگلوبین چسبیده است.
بیماری‌های کلیوی یا کبدی	کاذب بالا یا پایین	می‌توانند بر نحوه تولید گلبول‌های قرمز یا حذف گلوکز تأثیر بگذارند.
کمبود آهن	کاذب بالا	آهن کم می‌تواند عمر گلبول‌های قرمز را طولانی‌تر کند و فرصت بیشتری برای چسبیدن قند فراهم شود.
بارداری (سه‌ماهه دوم و سوم)	کاذب پایین	تغییرات طبیعی بدن در بارداری می‌تواند نتایج را نامعتبر کند، به همین دلیل از تست‌های دیگری استفاده می‌شود.
مصرف برخی داروها	کاذب بالا یا پایین	مانند مکمل‌های ویتامین C یا E با دوز بالا، یا برخی داروهای ضد ایدز.
تغییرات ژنتیکی هموگلوبین	غیرمعتبر	برخی واریانت‌های ژنتیکی هموگلوبین (مانند تالاسمی یا کم‌خونی داسی‌شکل) در دقت آزمایش اختلال ایجاد می‌کنند.

نکته مهم: اگر هر یک از این شرایط را دارید، حتماً قبل از آزمایش به پزشک اطلاع دهید. پزشک ممکن است برای شما تست‌های دیگری (مانند آلبومین ادرار، فروکتوزامین یا قند خون لحظه‌ای) را درخواست دهد.

پرسش و پاسخ متداول

آیا برای تست HbA1C باید ناشتا باشم؟

خیر. خوشبختانه، آزمایش A1C نیازی به ناشتا بودن ندارد و می‌توانید در هر زمان از روز آن را انجام دهید. چون میانگین قند خون شما در ۲ تا ۳ ماه گذشته را نشان می‌دهد و غذای اخیر شما تأثیری بر نتیجه ندارد.

هر چند وقت یک بار باید آزمایش A1C را تکرار کنم؟

• اگر دیابت ندارید و نتایج نرمال است: هر ۳ سال یک بار.
• اگر پیش دیابت دارید: معمولاً هر ۶ ماه یک بار.
• اگر دیابت دارید و قند خون کنترل شده است: معمولاً هر ۳ تا ۶ ماه یک بار.

اگر به تازگی تشخیص دیابت داده‌اید یا پزشک تغییر جدی در درمان شما داده است: ممکن است هر ۳ ماه یک بار.

اگر HbA1C من 6.0% باشد، یعنی دیابت دارم؟

خیر. 6.0% در محدوده پیش دیابت (5.7% تا 6.4%) قرار می‌گیرد. این به معنی خطر بسیار بالای ابتلا به دیابت در آینده نزدیک است و زمان ایده‌آلی برای شروع تغییرات جدی در سبک زندگی، رژیم غذایی و ورزش برای جلوگیری از دیابت کامل است.

کمترین درصد هموگلوبین A1C چقدر است؟

معمولاً کمترین سطح A1C برای یک فرد سالم حدود 4.0% تا 5.0% است. کاهش بیش از حد A1C در افراد دیابتی (به خصوص زیر 6.0%) ممکن است به معنای خطر بالای افت قند خون (هایپوگلیسمی) باشد و نیاز به مشورت با پزشک دارد.

آیا استرس می‌تواند بر نتیجه A1C تأثیر بگذارد؟

بله، اما نه به صورت لحظه‌ای و مستقیم. استرس مزمن باعث ترشح هورمون‌هایی می‌شود که سطح قند خون را در طولانی‌مدت افزایش می‌دهند. اگر به طور مداوم تحت استرس باشید، این امر می‌تواند به مرور زمان A1C شما را بالا ببرد.

آیا ورزش بلافاصله قبل از آزمایش A1C، نتیجه را بهتر می‌کند؟

خیر، چون A1C میانگین ۲ تا ۳ ماه را نشان می‌دهد، ورزش یک روز قبل از آزمایش تأثیر معناداری بر نتیجه نخواهد داشت. اما ورزش منظم در طول هفته‌ها و ماه‌ها، قطعاً به کاهش A1C شما کمک خواهد کرد.