خطرات تزریق سرم بدون تجویز پزشک؛ عوارض سرم زدن زیاد
امروزه به طور گسترده تزریق خودسرانه سرم افزایش پیدا کرده و افراد با مشاهده اندک ضعفی در بدن با مراجعه به درمانگاهها تقاضای تزریق سرم در منزل میکنند. توجه داشته باشید که تزریق سرم فقط برای بیمارانی تجویز میشود که باید داروی خاصی را از راه وریدی دریافت نمایند و یا افرادی که نمیتوانند مایعات را به صورت خوراکی مصرف کنند. اما باید بدانیم که تزریق سرم بدون تجویز پزشک میتواند عواقب و ضررهایی را به دنبال داشته باشد. با این مقاله از سری مقالات نبض اول همراه باشید تا در مورد خطرات سرم زدن خودسرانه و بدون تجویز پزشک اطلاعات مفیدی را در اختیارتان قرار دهیم.
بسیاری از ما با اولین احساس ضعف، خستگی یا علائم سرماخوردگی، به فکر یک سرم تقویتی میافتیم تا سریعاً سر حال بیاییم. این باور که سرمدرمانی یک راهحل سریع و بیخطر برای بازیابی انرژی است، در فرهنگ ما بسیار رایج شده است. اما حقیقت پزشکی چیز دیگری میگوید. تزریق سرم یک اقدام درمانی است که باید تنها با تشخیص و تجویز پزشک و در شرایط خاص انجام شود. این گزارش با هدف ارائه یک راهنمای جامع، کاربردی و قابل فهم برای همه افراد تهیه شده است. در ادامه، به بررسی دقیق خطرات پنهان این اقدام به ظاهر بیخطر میپردازیم و به شما کمک میکنیم تا با آگاهی کامل، تصمیمات ایمنتری برای سلامت خود و عزیزانتان بگیرید.
عوارض بعد از سرم زدن
عوارض ناشی از تزریق سرم را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد: عوارض موضعی که در محل تزریق رخ میدهند و عوارض سیستمیک که کل بدن را تحت تأثیر قرار میدهند.
عوارض موضعی
- نشت مایع زیر پوستی (Infiltration): این عارضه یکی از شایعترین مشکلات سرمتراپی است و زمانی رخ میدهد که نوک آنژیوکت (سوزن پلاستیکی) از داخل رگ خارج شده و مایع سرم به جای ورود به جریان خون، در بافتهای اطراف نشت میکند. علائم آن شامل تورم شدید در محل که اصطلاحاً به آن «بمبه شدن» میگویند، احساس سرما، سفتی پوست و درد است.
- التهاب ورید (Phlebitis/Thrombophlebitis): به التهاب دیواره رگ گفته میشود که میتواند ناشی از تحریک مکانیکی آنژیوکت، تحریک شیمیایی ناشی از دارو یا خودِ سرم، یا عفونت به دلیل عدم رعایت بهداشت باشد. علائم آن شامل درد، قرمزی، گرما و احساس سفتی و طنابمانند در طول مسیر رگ است.
- خونمردگی و کبودی (Hematoma): این عارضه در اثر نشت خون از رگ سوراخشده به بافتهای اطراف ایجاد میشود. رگگیری ناموفق یا عدم اعمال فشار کافی بر محل تزریق پس از خارج کردن آنژیوکت، از دلایل اصلی بروز آن است.
- عفونت (Infection): اگر تزریق در شرایط غیر استریل و توسط فرد غیرمتخصص انجام شود، میکروبها میتوانند از طریق محل ورود سوزن وارد بدن شده و باعث عفونت موضعی (همراه با قرمزی، درد و ترشح چرک) یا حتی عفونتهای خونی خطرناک (سپسیس) شوند.
عوارض سیستمیک
- آمبولی هوا (Air Embolism): این عارضه نادر اما بسیار خطرناک، زمانی رخ میدهد که حجم قابل توجهی از هوا از طریق ست سرم وارد رگ شود و خود را به قلب، ریهها یا مغز برساند که میتواند منجر به سکته یا ایست قلبی شود. اگرچه ورود حبابهای بسیار ریز معمولاً بیخطر است، اما هواگیری نکردن صحیح ست سرم یک ریسک بزرگ محسوب میشود. این خطر در کودکان به دلیل حجم خون کمتر، جدیتر است.
- واکنشهای آلرژیک (Allergic Reactions): بدن ممکن است به ترکیبات موجود در سرم یا داروهای افزودهشده به آن واکنش حساسیتی نشان دهد. این واکنشها طیف وسیعی دارند؛ از خارش و کهیر خفیف گرفته تا واکنش شدید و مرگبار آنافیلاکسی که با تنگی نفس، تورم صورت و افت شدید فشار خون همراه است.
اگر سرعت سرم زیاد باشد چه میشود؟
بسیاری تصور میکنند که هرچه سرم سریعتر تمام شود، بهتر است. این یک باور اشتباه و بسیار خطرناک است. سرعت تزریق سرم یک پارامتر پزشکی دقیق است که باید توسط کادر درمان تنظیم شود. تزریق سریع مایعات میتواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد.
بدن شما را میتوان مانند یک سینک ظرفشویی در نظر گرفت. اگر شیر آب را بیش از حد باز کنید، آب سریعتر از آنکه بتواند از خروجی خارج شود، در سینک جمع شده و در نهایت سرریز میکند. تزریق سریع سرم نیز چنین اثری بر بدن دارد و به وضعیتی به نام افزایش بار حجمی مایعات (Fluid Overload) یا هایپرولمیا (Hypervolemia) منجر میشود. این حجم اضافه، فشار شدیدی بر قلب، ریهها و کلیهها وارد میکند.
علائم هشداردهنده افزایش بار حجمی مایعات عبارتند از:
- تنگی نفس یا احساس عدم توانایی در کشیدن نفس عمیق.
- افزایش ناگهانی فشار خون.
- ورم (ادم) به خصوص در دستها، پاها و اطراف چشم.
- سردرد شدید و ضرباندار.
خطرناکترین عارضه سرعت بالای سرم، ادم ریوی (Pulmonary Edema) است. در این حالت، مایع اضافی به کیسههای هوایی ریهها نشت کرده و عملاً باعث «غرق شدن» فرد در مایعات بدن خود میشود که یک وضعیت اورژанسی و مرگبار است.
علاوه بر این، تزریق بسیار سریع برخی داروها میتواند منجر به شوک سرعتی (Speed Shock) شود؛ یک واکنش سیستمیک که با علائمی مانند گرگرفتگی صورت، سردرد، احساس فشار در قفسه سینه، نبض نامنظم و حتی ایست قلبی همراه است. این خطرات در افراد مسن، کودکان و بیماران مبتلا به نارسایی قلبی یا کلیوی به مراتب بیشتر است و تزریق سرم در این افراد باید با سرعت بسیار کم و تحت نظارت دقیق انجام شود.
علت بی حالی بعد از سرم زدن
بسیاری از افراد پس از تزریق سرم احساس ضعف و بیحالی میکنند. این حالت میتواند دلایل مختلفی داشته باشد:
- عوارض جانبی داروها: این شایعترین علت است. بسیاری از داروهایی که به صورت تجربی یا با تجویز پزشک به سرم اضافه میشوند، مانند داروهای ضدحساسیت (آنتیهیستامینها)، مسکنها (مانند کتورولاک) و داروهای ضد تهوع، ذاتاً خوابآور هستند. تزریق وریدی این داروها باعث شروع اثر سریع و تشدید احساس خوابآلودگی و بیحالی میشود.
- پاسخ متابولیک بدن: ورود ناگهانی حجم زیادی از مایعات، ویتامینها و مواد معدنی به بدن، سیستم متابولیسم را وادار به فعالیت شدید برای پردازش و توزیع این مواد میکند. این فرآیند نیازمند انرژی است و میتواند به طور موقت باعث احساس خستگی شود، به خصوص در اولین جلسات درمانی.
- تغییرات در تعادل مایعات و الکترولیتها: بدن برای تطبیق با تغییرات ناگهانی در سطح هیدراتاسیون و غلظت الکترولیتها زمان نیاز دارد. این فرآیند تنظیم مجدد سلولی میتواند با احساس خستگی و بیحالی همراه باشد.
- بیماری سرم (Serum Sickness): این یک واکنش ایمنی نادر و تاخیری است که معمولاً چند روز تا چند هفته پس از تزریق برخی داروها یا پروتئینهای خارجی رخ میدهد و علائم آن شامل بیحالی، تب، بثورات پوستی و درد مفاصل است.
علت سرگیجه بعد از سرم زدن
سرگیجه یکی دیگر از عوارض شایع پس از سرمتراپی است که میتواند ناشی از موارد زیر باشد:
- نوسانات فشار خون: تزریق سریع مایعات میتواند باعث تغییرات ناگهانی در فشار خون شود. هم افزایش و هم کاهش فشار خون میتواند منجر به احساس سرگیجه یا سبکی سر شود.
- عوارض جانبی داروها: سرگیجه یکی از عوارض جانبی شناختهشده برای بسیاری از داروهایی است که ممکن است به سرم اضافه شوند.
- عدم تعادل الکترولیتها: تغییرات سریع در سطح الکترولیتهای کلیدی مانند پتاسیم و منیزیم میتواند بر ریتم قلب و فشار خون تأثیر گذاشته و باعث سرگیجه شود.
- واکنش وازوواگال (Vasovagal Response): گاهی اوقات، استرس، اضطراب یا درد ناشی از ورود سوزن به رگ، خود به تنهایی میتواند باعث تحریک سیستم عصبی و افت ناگهانی ضربان قلب و فشار خون شود که نتیجه آن احساس سرگیجه و حتی غش کردن است.
حالت تهوع بعد از سرم زدن
حالت تهوع پس از تزریق سرم یا هرگونه تزریقات در منزل نباید به سادگی نادیده گرفته شود، زیرا میتواند یک علامت هشداردهنده مهم باشد.
- نشانه واکنش آلرژیک: حالت تهوع یکی از اولین و شایعترین علائم واکنش حساسیتی به محلول سرم یا داروهای تزریقشده در آن است. در صورت بروز تهوع، باید احتمال یک واکنش آلرژیک جدیتر را در نظر گرفت و به کادر درمان اطلاع داد.
- سرعت بالای تزریق: تزریق بیش از حد سریع مایعات یا داروها میتواند سیستم بدن را تحریک کرده و باعث ایجاد حالت تهوع شود.
- عوارض جانبی داروها: تهوع یک عارضه جانبی بسیار شایع برای طیف گستردهای از داروها، از جمله آنتیبیوتیکها، ویتامینها و مسکنها است.
- فرآیند سمزدایی: مشابه احساس خستگی، برخی معتقدند که فرآیند دفع سموم از سلولها که توسط مایعات وریدی تحریک میشود، میتواند باعث بروز موقتی حالت تهوع گردد.
مضرات سرم
به طور خلاصه، مضرات سرمتراپی خودسرانه را میتوان در چند دسته اصلی جمعبندی کرد:
- خطرات فیزیکی: ریسکهای فیزیکی ناشی از خود عمل تزریق، مانند عفونت، نشت مایع به زیر پوست (اینفیلتراسیون)، التهاب ورید (فلبیت) و آمبولی هوا، حتی با سادهترین سرمها نیز وجود دارند.
- خطرات سیستمیک: عوارض ناشی از تزریق نادرست مانند افزایش بار حجمی مایعات (هایپرولمیا)، شوک سرعتی و برهم خوردن تعادل حساس الکترولیتهای بدن که میتواند برای قلب و مغز خطرناک باشد.
- پزشکیسازی غیرضروری: روی آوردن به یک اقدام درمانی تهاجمی برای شرایط غیرپزشکی (مانند خستگی ساده)، علاوه بر تحمیل هزینه، فرد را در معرض خطرات غیرضروری قرار میدهد و ممکن است باعث شود علت اصلی ضعف و بیحالی (مانند کمخونی، مشکلات تیروئید یا کمبود خواب) نادیده گرفته شده و تشخیص و درمان آن به تاخیر بیفتد.
مضرات سرم رینگر
سرم رینگر محلولی ایزوتونیک است که علاوه بر سدیم کلراید، حاوی الکترولیتهای دیگری مانند پتاسیم و کلسیم نیز میباشد که آن را به پلاسمای خون شبیهتر میکند. نوع رایجتر آن، رینگر لاکتات، حاوی لاکتات است که در کبد به بیکربنات تبدیل شده و به اصلاح حالت اسیدی خون کمک میکند. با وجود این مزایا، این سرم برای همه مناسب نیست.
- افزایش پتاسیم خون (Hyperkalemia): وجود پتاسیم در این سرم، آن را برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی بسیار خطرناک میسازد. کلیههای این بیماران قادر به دفع پتاسیم اضافی نیستند و تجمع آن در خون میتواند باعث آریتمیهای قلبی کشنده شود.
- منع مصرف در بیماریهای کبدی: در بیماران با نارسایی شدید کبدی، فرآیند تبدیل لاکتات به بیکربنات مختل میشود. در نتیجه، تزریق رینگر لاکتات نه تنها به اصلاح اسیدوز کمکی نمیکند، بلکه میتواند وضعیت بیمار را بدتر کند.
- ناسازگاری دارویی: کلسیم موجود در سرم رینگر میتواند با برخی داروها واکنش داده و در لوله سرم رسوب ایجاد کند. مهمترین و خطرناکترین این تداخلات با آنتیبیوتیک سفتریاکسون (Ceftriaxone) است. تزریق همزمان این دو میتواند باعث تشکیل کریستالهای مرگبار در جریان خون شود.
عوارض سرم نرمال سالین
سرم نرمال سالین، که به آن سرم نمکی هم گفته میشود، محلولی از کلرید سدیم 0.9 درصد در آب استریل است. این محلول ایزوتونیک است، یعنی غلظت نمک آن تقریباً مشابه غلظت نمک در خون انسان است. با وجود سادگی، تزریق بیرویه آن بدون خطر نیست.
- افزایش بار سدیم و مایعات: این سرم حاوی مقدار قابل توجهی سدیم است. تزریق آن به افرادی که دچار نارسایی قلبی، فشار خون بالا یا بیماریهای کلیوی هستند، بسیار خطرناک است. بدن این بیماران قادر به دفع سدیم و آب اضافی نیست و این امر منجر به احتباس مایعات (ادم)، افزایش شدید فشار خون و وارد آمدن فشار مضاعف بر قلب و کلیهها میشود.
- اسیدوز متابولیک هایپرکلرمیک: سرم نرمال سالین در مقایسه با پلاسمای خون، حاوی مقدار بسیار بیشتری یون کلرید است. تزریق حجم بالای این سرم میتواند تعادل اسید و باز خون را برهم زده و آن را اسیدی کند که این وضعیت میتواند عملکرد کلیهها را مختل نماید.
- افزایش بار حجمی (هایپرولمیا): مانند هر سرم دیگری، تزریق حجم زیاد یا با سرعت بالای نرمال سالین میتواند منجر به افزایش بار مایعات در بدن شود.
عوارض سرم دکستروز و سدیم کلراید / عوارض سرم قندی نمکی
این سرمها ترکیبی از قند (دکستروز) و نمک (سدیم کلراید) هستند و در غلظتهای مختلفی مانند سرم دکستروز 5% در نرمال سالین 0.9% یا سرم معروف به «یک سوم دو سوم» (حاوی حدود 3.3% دکستروز و 0.3% سدیم کلراید) وجود دارند. این سرمها خطرات هر دو گروه قندی و نمکی را به صورت همزمان دارند.
- افزایش قند خون (Hyperglycemia): این بزرگترین و جدیترین خطر این نوع سرم است. تزریق آن به بیماران دیابتی یا حتی افرادی که از دیابت پنهان خود بیخبرند، میتواند باعث افزایش شدید و خطرناک قند خون شده و حتی منجر به کما شود. در بیماران دیابتی، تزریق این سرم حتماً باید با پوشش انسولین انجام شود.
- کاهش سدیم خون (Hyponatremia): این یک خطر پنهان و جدی است. پس از آنکه بدن قند (دکستروز) موجود در سرم را متابولیزه و مصرف میکند، مایع باقیمانده در رگ به یک محلول هیپوتونیک (رقیقتر از خون) تبدیل میشود. این امر باعث میشود آب از رگها به داخل سلولهای بدن، از جمله سلولهای مغزی، هجوم ببرد و منجر به تورم مغز (Cerebral Edema) شود. این عارضه به ویژه در کودکان و بیماران پس از جراحی بسیار خطرناک است و میتواند آسیبهای عصبی دائمی یا حتی مرگ را به دنبال داشته باشد.
- تحریک ورید: محلولهای قندی-نمکی که غلظت بالایی دارند (هایپرتونیک)، میتوانند دیواره رگ را تحریک کرده و باعث التهاب و درد (فلبیت) شوند.
- خطرات در نوزادان: تزریق سریع این سرمها در نوزادان نارس یا با وزن کم، میتواند به دلیل افزایش ناگهانی اسمولالیته خون، خطر خونریزی داخل مغزی را به همراه داشته باشد.
عوارض سرم تقویتی
«سرم تقویتی» یک اصطلاح رایج اما غیرعلمی است که معمولاً به یک سرم پایه (مانند نرمال سالین) اطلاق میشود که انواع ویتامینها (بهویژه ویتامینهای گروه B که رنگ سرم را زرد میکنند) و گاهی داروهای دیگر به آن اضافه شده است. این نوع سرمها که اغلب به صورت خودسرانه و برای رفع خستگی تزریق میشوند، خطرات خاص خود را دارند.
- مسمومیت با ویتامینها (Vitamin Toxicity): این باور که «هرچه ویتامین بیشتر، بهتر» کاملاً غلط است. تزریق وریدی ویتامینها، مکانیسمهای طبیعی جذب و کنترل بدن در دستگاه گوارش را دور میزند و میتواند به سرعت سطح ویتامینها را در خون به محدوده سمی برساند. برای مثال، دوز بالای ویتامین C میتواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهد و دوز بالای ویتامین B6 میتواند به اعصاب محیطی آسیب برساند.
- پنهان کردن بیماری زمینهای: احساس انرژی موقتی که پس از تزریق این سرمها (به خصوص اگر حاوی کورتون مانند دگزامتازون باشند) ایجاد میشود، میتواند علائم یک بیماری جدی مانند کمخونی، اختلال تیروئید یا افسردگی را پنهان کند و باعث تاخیر در تشخیص و درمان صحیح شود.
- خطرات داروهای پنهان: بزرگترین خطر سرمهای تقویتی، داروهایی هستند که بدون اطلاع و تجویز پزشک به آنها اضافه میشوند. تزریق بیمورد آنتیبیوتیکها به مقاومت میکروبی دامن میزند و تزریق مکرر کورتونهایی مانند دگزامتازون، فرد را در معرض پوکی استخوان، افزایش قند خون و فشار خون قرار میدهد.
عوارض سرم غذایی
اصطلاح «سرم غذایی» گاهی به اشتباه برای سرمهای ویتامینه به کار میرود، اما در علم پزشکی، این عبارت به تغذیه کامل وریدی (Total Parenteral Nutrition – TPN) اشاره دارد. TPN یک روش درمانی پیچیده و حیاتی برای بیمارانی است که به هیچ وجه قادر به استفاده از دستگاه گوارش خود نیستند. این سرمها حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن از جمله پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامینها و مواد معدنی هستند و تزریق آنها با خطرات جدی همراه است.
- عفونت: محلولهای TPN به دلیل داشتن قند و چربی بالا، محیطی ایدهآل برای رشد باکتریها هستند. به همین دلیل، خطر عفونتهای خونی مرتبط با کاتتر در این بیماران بسیار بالاست.
- عوارض متابولیک: تزریق TPN میتواند باعث نوسانات شدید قند خون (افزایش یا کاهش)، عدم تعادل الکترولیتها و بروز سندرم خطرناکی به نام «سندرم تغذیه مجدد» (Refeeding Syndrome) در بیماران دچار سوءتغذیه شدید شود.
- آسیب به کبد و استخوان: استفاده طولانیمدت از TPN میتواند منجر به بیماریهای کبدی (PNALD) و همچنین پوکی استخوان و بیماریهای متابولیک استخوان شود.
عوارض تزریق سرم در بارداری
دوران بارداری دورهای بسیار حساس است و هر مادهای که وارد بدن مادر میشود، میتواند از طریق جفت به جنین منتقل شود. اگرچه سرمتراپی گاهی برای درمان تهوع و استفراغ شدید بارداری (ویار شدید) و جلوگیری از کمآبی بدن مادر ضروری است ، اما تزریق خودسرانه آن خطرات جدی به همراه دارد.
- افزایش بار حجمی مایعات: زنان باردار به دلیل تغییرات فیزیولوژیک بدنشان، مستعد ابتلا به افزایش بار مایعات (هایپرولمیا) هستند و تزریق سریع یا حجم بالای سرم میتواند این وضعیت را تشدید کند.
- افزایش قند خون مادر و جنین: تزریق سرم حاوی قند (دکستروز) میتواند قند خون مادر را به سرعت بالا ببرد. این قند از جفت عبور کرده و باعث افزایش قند خون جنین نیز میشود. در پاسخ، بدن جنین انسولین زیادی ترشح میکند که پس از تولد و قطع ناگهانی منبع قند از مادر، میتواند منجر به افت شدید قند خون نوزاد (هیپوگلیسمی نوزادی) شود.
- خطر آنسفالوپاتی ورنیکه: در زنانی که به دلیل استفراغهای شدید دچار سوءتغذیه و کمبود ویتامین B1 (تیامین) شدهاند، تزریق سرم قندی قبل از تجویز ویتامین B1 میتواند یک بیماری عصبی حاد و خطرناک به نام «آنسفالوپاتی ورنیکه» را تحریک کند.
نکته کلیدی: هیچگونه سرم یا دارویی در دوران بارداری نباید بدون تجویز و نظارت مستقیم پزشک متخصص زنان و زایمان مصرف شود.
عوارض سرم برای کودکان
بدن کودکان یک نسخه کوچکشده از بدن بزرگسالان نیست. فیزیولوژی آنها تفاوتهای اساسی دارد و همین امر باعث میشود که در برابر خطرات سرمتراپی بسیار آسیبپذیرتر باشند. حاشیه خطا در تزریق سرم به کودکان بسیار ناچیز است.
- افزایش بار حجمی مایعات: به دلیل حجم خون کمتر، حتی مقدار کمی مایع اضافی میتواند به سرعت منجر به افزایش بار حجمی و ادم ریوی در کودکان شود. به همین دلیل، برای تزریق سرم به کودکان حتماً باید از ستهای مخصوص (میکروست) یا پمپهای انفوزیون برای کنترل دقیق سرعت و حجم مایع استفاده کرد.
- کاهش سدیم خون (Hyponatremia): کودکان، به ویژه نوزادان و شیرخواران، در معرض خطر بالای ابتلا به هیپوناترمی ناشی از تزریق سرمهای هیپوتونیک (رقیق) هستند. این وضعیت میتواند باعث تورم مغزی و آسیبهای عصبی دائمی و شدید شود.
- مشکلات رگگیری: رگهای کودکان بسیار نازک، ظریف و شکننده هستند. این موضوع، رگگیری را دشوار کرده و احتمال بروز عوارض موضعی مانند نشت مایع (اینفیلتراسیون) و کبودی را افزایش میدهد.
- استرس روانی: فرآیند رگگیری و تزریق برای کودکان بسیار استرسزا و دردناک است و بیقراری کودک میتواند خطر بروز خطا و عوارض را بیشتر کند.
عوارض سرم زدن زیاد
استفاده مکرر و بیرویه از سرم، حتی اگر هر بار بدون عارضه حاد انجام شود، در درازمدت میتواند به بدن آسیب برساند.
- آسیب به رگها: هر بار تزریق، یک آسیب کوچک به دیواره رگ وارد میکند. تزریقات مکرر میتواند منجر به سفت و سخت شدن رگها (اسکلروز)، ایجاد لخته (ترومبوز) و در نهایت از بین رفتن و غیرقابل استفاده شدن رگهای سطحی شود.
- فشار مزمن بر قلب و کلیهها: وادار کردن مکرر بدن به دفع حجم اضافی مایعات، فشار مزمنی را بر سیستم قلبی-عروقی و کلیهها وارد میکند که در طولانیمدت میتواند به تضعیف عملکرد این ارگانهای حیاتی منجر شود.
- عدم تعادل مواد مغذی: تزریقهای مکرر و کنترلنشده ویتامینها و مواد معدنی میتواند تعادل طبیعی و ظریف این مواد را در بدن بر هم بزند و منجر به کمبود یا مسمومیت شود.
- وابستگی روانی: روی آوردن به سرم به عنوان یک راهحل سریع برای هر خستگی یا ضعفی، مانع از آن میشود که فرد به دنبال ریشهیابی و حل مشکل اصلی خود (مانند اصلاح سبک زندگی، بهبود رژیم غذایی، درمان کمخونی یا مدیریت استرس) برود و یک وابستگی روانی به یک اقدام پزشکی غیرضروری ایجاد میکند.
لرز بعد از تزریق سرم
لرز پس از تزریق سرم میتواند تجربهای نگرانکننده باشد و معمولاً به یکی از دو دلیل اصلی زیر رخ میدهد:
- تزریق سرم سرد (هیپوترمی): این شایعترین علت است. اگر سرمی که تزریق میشود دمایی پایینتر از دمای بدن داشته باشد (مثلاً در دمای اتاق نگهداری شده باشد)، ورود ناگهانی این مایع سرد به جریان خون میتواند دمای مرکزی بدن را کاهش دهد.بدن برای جبران این کاهش دما و تولید گرما، به صورت غیرارادی با انقباض و انبساط سریع عضلات، واکنش نشان میدهد که ما آن را به صورت لرز تجربه میکنیم. این وضعیت به خصوص در اتاقهای عمل که دمای محیط پایین است، شایعتر میباشد.
- واکنش به عفونت یا دارو (پاسخ تبزا): لرز میتواند اولین نشانه یک واکنش ایمنی در بدن باشد. اگر سرم یا تجهیزات تزریق استریل نباشند، ورود میکروبها به خون میتواند باعث عفونت و در نتیجه تب و لرز شود همچنین، بدن ممکن است به خودِ محلول سرم یا داروهای افزودهشده به آن واکنش نشان دهد که این پاسخ ایمنی نیز با لرز همراه است.
درد دست بعد از سرم زدن
احساس درد در دست حین یا پس از تزریق سرم، یک علامت هشدار است و نباید نادیده گرفته شود. دلایل اصلی آن عبارتند از:
- التهاب ورید (فلبیت): این شایعترین علت درد است. برخی داروها، به خصوص آنهایی که غلظت بالا یا pH اسیدی/قلیایی دارند (مانند پتاسیم)، میتوانند دیواره داخلی رگ را تحریک کرده و باعث التهاب، درد، قرمزی و احساس گرما در طول مسیر رگ شوند. همچنین، حرکت آنژیوکت در داخل رگ نیز میتواند باعث تحریک مکانیکی و فلبیت شود.
- نشت مایع به زیر پوست (انفیلتراسیون): اگر نوک آنژیوکت از رگ خارج شود، مایع سرم به بافتهای اطراف نشت میکند. این وضعیت علاوه بر تورم، میتواند باعث احساس درد و سوزش شود.
- آسیب به عصب: در موارد نادر، اگر سوزن در حین رگگیری به عصب نزدیک رگ برخورد کند، میتواند باعث درد شدید و ناگهانی، احساس گزگز یا بیحسی شود.
عوارض تزریق سرم در سالمندان
افراد مسن به دلیل تغییرات فیزیولوژیک ناشی از افزایش سن، گروهی پرخطر برای تزریق سرم محسوب میشوند و عوارض در آنها میتواند شدیدتر باشد.
- خطر بالای افزایش بار مایعات: قلب و کلیههای سالمندان ممکن است عملکرد ضعیفتری داشته باشند و نتوانند حجم اضافی مایعات را به خوبی مدیریت کنند. به همین دلیل، تزریق سریع یا حجم بالای سرم میتواند به سرعت منجر به افزایش بار حجمی، ادم ریوی و نارسایی قلبی شود.
- شکنندگی رگها: رگهای افراد مسن نازکتر و شکنندهتر هستند، که این امر رگگیری را دشوار کرده و خطر پارگی رگ، نشت مایع و ایجاد کبودی را افزایش میدهد.
- حساسیت به تغییرات الکترولیتها: سالمندان به تغییرات سطح سدیم و پتاسیم حساستر هستند و تزریق سرم نامناسب میتواند تعادل الکترولیتی آنها را به سرعت برهم بزند.
موارد تجویز سرم توسط پزشک
تزریق سرم در مواردی چون تامین آب و الکترولیت در مسمومیتها و خونریزیهای داخلی و خارجی و تامین کالری بدن توسط پزشک تجویز میشود و در صورتی که بیمار هنگام خوردن و آشامیدن دچار تهوع نشود پزشک برای او تزریق سرم تجویز نمیکند.
در مورد افراد مبتلا به کرونا که به صورت خودسرانه اقدام به تزریق سرم میکنند باید توجه شود که اگر فرد سن بالایی داشته و یا دچار بیماریهای زمینهای خاص باشد مصرف خودسرانه سرم بدون دستور پزشک میتواند عوارض بسیار خطرناکی را متوجه بیمار کند.
در ادامه به موارد خاصی که پزشک مجاز به تجویز سرم است میپردازیم.
- بیمارانی که قادر به خوردن آب و مایعات نبوده و دچار اسهال و استفراغ شدید هستند.
- زمانی که راه سیستم گوارشی بیمار به دلیل عمل جراحی یا انسداد بسته شدهباشد.
- هنگامی که حجم خون یا آب بدن بیمار به علت سوختگی با خونریزی به شدت پایین آمده باشد.
- سالمندانی که به دلیل مصرف بیش از حد داروهای مدر دچار کم آبی شدید بدن شدهاند.
- افرادی که به علت مصرف قرص قند یا تزریق انسولین با مشکل کاهش انرژی و افت قند خون مواجه هستند.
- بیماران با شرایط خاص که فشار خون آنها از مقدار طبیعی بسیار پایینتر است.
واکنشهای آلرژیک به سرم؛ از خارش ساده تا شوک آنافیلاکسی
بدن هر فردی ممکن است به ترکیبات سرم یا داروهای افزوده شده به آن واکنش آلرژیک نشان دهد. آگاهی از علائم این واکنشها برای اقدام سریع حیاتی است.
- علائم خفیف تا متوسط: خارش، ایجاد کهیر یا بثورات پوستی، گرگرفتگی و قرمزی صورت و گردن.
- علائم شدید (آنافیلاکسی): تنگی نفس یا خسخس سینه، تورم صورت، لبها یا گلو، احساس سرگیجه شدید یا غش کردن، افت ناگهانی فشار خون و ضربان قلب تند.
اقدام فوری: در صورت مشاهده هر یک از این علائم، حتی اگر خفیف به نظر برسد، باید فوراً جریان سرم را قطع کرده و کادر درمان (پرستار یا پزشک) را مطلع کنید. واکنشهای آلرژیک میتوانند به سرعت پیشرفت کرده و خطرناک شوند. این اقدام ساده میتواند جان شما را نجات دهد.
جمع بندی
در این مقاله انواع سرم را معرفی کردیم و اشتباهات و عوارضی که سرم زدن زیاد به دنبال دارد را بیان نمودیم همچنین گفتیم که در چه مواردی پزشک میتواند سرم تجویز کند. دقت کنید افرادی که اقدام به تزریق سرم میکنند باید از تجربه کافی در این زمینه برخوردار بوده و با نحوه تزریق و رگگیری آشنایی کامل داشته باشند.
پرسش و پاسخ متداول
آیا ورود هوا به رگ از طریق سرم خطرناک است؟
بله، اما بستگی به حجم هوا دارد. ورود حبابهای بسیار کوچک و پراکنده که گاهی در لوله سرم دیده میشوند، معمولاً بیخطر بوده و در جریان خون حل میشوند. اما ورود حجم زیادی از هوا به صورت یکجا (آمبولی هوا) بسیار خطرناک و بالقوه کشنده است. به همین دلیل، «هواگیری» کامل ست سرم قبل از تزریق توسط پرستار یا پزشک یک مرحله حیاتی و ضروری است.
چرا جای سرم کبود یا سفت میشود؟
کبودی (هماتوم) به دلیل نشت مقدار کمی خون از محل سوراخ شدن رگ به زیر پوست ایجاد میشود و معمولاً طی چند روز برطرف میگردد. سفتی محل تزریق میتواند دو دلیل اصلی داشته باشد: یکی التهاب دیواره رگ (فلبیت) که با درد، گرما و قرمزی همراه است و دیگری نشت مایع سرم به بافتهای اطراف (اینفیلتراسیون) که باعث تورم و سردی پوست میشود.
آیا برای سرماخوردگی یا ضعف ساده، سرم زدن مفید است؟
خیر. متخصصان پزشکی متفقالقول هستند که برای سرماخوردگی ویروسی و ضعفهای خفیف، بهترین و ایمنترین راه جبران مایعات، نوشیدن از راه دهان است. سرم هیچ تأثیر درمانی مستقیمی بر ویروس سرماخوردگی ندارد و تزریق بیمورد آن شما را در معرض خطرات غیرضروری قرار میدهد.
برگشتن خون به داخل لوله سرم خطر دارد؟
معمولاً خیر. این یک اتفاق شایع است و خطرناک نیست. این وضعیت زمانی رخ میدهد که فشار داخل رگ شما از فشار مایع داخل لوله سرم بیشتر شود. دلایل آن میتواند تمام شدن سرم، پایین بودن ارتفاع کیسه سرم نسبت به دست شما، یا خم شدن دست باشد. با تنظیم مجدد ارتفاع کیسه سرم، جریان به حالت عادی بازمیگردد.
در چه صورت تزریق سرم واقعاً ضروری است؟
تزریق سرم فقط زمانی ضروری است که فرد نتواند مایعات، الکترولیتها یا داروهای مورد نیاز خود را از راه دهان دریافت کند. این شرایط شامل استفراغ و اسهال شدید و مداوم، خونریزی، افت شدید فشار خون، آمادگی برای جراحی، یا نیاز به تزریق فوری داروهایی است که فقط به صورت وریدی قابل استفاده هستند. تشخیص این ضرورت، انحصاراً بر عهده پزشک است.
کامنتی ثبت نشده است