نحوه هواگیری سرم + عوارض ورود هوا به رگ از طریق سرم

یکی از مهم‌ترین مهارت‌های مورد نیاز پرستاران، مهارت تزریق و هوا گیری سرم می‌باشد. زیرا اکثر بیماران، نیاز به تزریق سرم در منزل یا بیمارستان پیدا خواهند کرد. یکی از مهم‌ترین دلایل نیاز بیماران به تزریق و دریافت سرم‌های درمانی، تزریق دارو و تامین مایع و الکترولیت‌های مورد نیاز بدن آن‌ها می‌باشد. به دلیل اهمیت بالای این فرآیند تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا با نحوه‌ی هواگیری سرم و عوارض هواگیری نکردن سرم و ورود هوا به رگ از طریق سرم آشنا شوید.

تزریق سرم وریدی یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین اقدامات پزشکی برای رساندن سریع مایعات، الکترولیت‌ها و داروها به بدن است. این فرآیند، اگرچه روتین به نظر می‌رسد، اما نیازمند دقت فنی بالایی، به‌ویژه در مرحله حیاتی «هواگیری سرم» است. دغدغه اصلی بیماران و همراهان آن‌ها، خطر ورود هوا به رگ است که می‌تواند منجر به عارضه نادری به نام آمبولی هوا شود. این گزارش جامع، به تشریح دقیق نحوه هواگیری صحیح، میزان خطر واقعی حباب‌های کوچک و دلایل توقف جریان سرم در رگ می‌پردازد تا ابهامات و نگرانی‌های عمومی برطرف شود.

تزریق سرم: چرا هواگیری تا این حد اهمیت دارد؟

مهارت تزریق و هواگیری سرم، از مهم‌ترین مهارت‌های مورد نیاز کادر درمان محسوب می‌شود. تزریق وریدی سریع‌ترین راه برای تأمین مایعات حیاتی و دوزهای درمانی به بدن است. اهمیت هواگیری به این دلیل است که وجود هوا در لوله‌های ست تزریق می‌تواند ایمنی بیمار را از دو جهت به خطر اندازد. اول، هوا می‌تواند جریان مایع را کند یا قطع کند و مانع رسیدن دوز دقیق دارو به بدن بیمار شود. دوم، اگر حجم قابل توجهی از هوا وارد جریان وریدی شود، خطر آمبولی هوا (Air Embolism) به وجود می‌آید که یک وضعیت نادر اما جدی پزشکی است.

ورود هوا به رگ از طریق سرم: آیا این خطر همیشه جدی است؟

آمبولی هوا زمانی رخ می‌دهد که یک حباب یا توده گازی به داخل جریان خون وارد شده و سبب انسداد عروق گردد. در تزریقات وریدی روتین، این عارضه بسیار نادر است. نگرانی‌های زیادی در مورد احتمال کشنده بودن یک حباب کوچک وجود دارد، اما مکانیسم‌های طبیعی بدن و دقت در فرآیند تزریق، معمولاً این خطر را به حداقل می‌رساند.

باید توجه داشت که تزریق وریدی هوا، اگرچه بالقوه خطرناک است، اما به ندرت به دلیل یک خطای کوچک در هواگیری به فاجعه منجر می‌شود. بیشتر نگرانی‌ها مربوط به ورود حجم زیادی از هوا یا ورود سریع آن است. در واقع، این موضوع یک واقعه‌ای است که کادر درمان باید همیشه در مراقبت‌های ویژه آن را یک “رویداد هرگز نباید رخ دهد” (Never Event) در نظر بگیرند.

مقدار کمی هوا در سرم: چقدر خطرناک است و بدن چه واکنشی نشان می‌دهد؟

این بخش مهم‌ترین منبع کاهش استرس برای عموم مردم است. حقیقت این است که ورود مقدار کمی هوا، به‌ویژه در حجم‌های میکروسکوپی (Microbubbles)، در تزریقات وریدی محیطی معمولاً خطر جدی ندارد و بدن دارای ظرفیت طبیعی برای جذب آن است. وقتی یک حباب کوچک هوا وارد سیستم وریدی می‌شود، به سمت قلب و سپس ریه‌ها حرکت می‌کند. در ریه‌ها، تبادل گازی صورت می‌گیرد و حباب‌های کوچک اکسیژن و نیتروژن در خون حل شده و جذب می‌شوند.

منابع تخصصی نشان می‌دهند که آستانه خطر واقعی برای یک فرد بزرگسال سالم نسبتاً بالا است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که تزریق آهسته مقادیر بسیار بزرگ (مثلاً ۶۰ میلی‌لیتر هوا) نیز ممکن است در یک بزرگسال سالم با عملکرد قلبی-تنفسی طبیعی، عوارض جدی ایجاد نکند. با این حال، منابع دیگر داخلی به این نکته اشاره می‌کنند که ورود سریع تنها حدود ۶ سی‌سی هوا می‌تواند باعث ایجاد آمبولی در عروق مهم قلب، ریه و مغز شود، به‌ویژه اگر بیمار زمینه بیماری‌های قلبی-تنفسی داشته باشد.

آنچه تعیین‌کننده خطر است، صرفاً حجم مطلق نیست، بلکه سرعت ورود هوا و وضعیت زمینه‌ای بیمار است:

1. سرعت ورود: هر چقدر هوا با سرعت بیشتری وارد شود، بدن زمان کمتری برای جذب آن دارد و احتمال اینکه حباب بزرگ‌تر به عروق حیاتی برسد، بیشتر است.
2. بیماری‌های زمینه‌ای: در افرادی که مشکلات قلبی-تنفسی دارند یا در نوزادان و کودکان که حجم خون کمتری دارند، آستانه تحمل بدن بسیار پایین‌تر است. همچنین، در حدود ۲۵ درصد از جمعیت، نقص قلبی مادرزادی کوچکی به نام «سوراخ بیضی باز» (Patent Foramen Ovale – PFO) وجود دارد که می‌تواند اجازه دهد هوا مستقیماً از سیستم وریدی به سیستم شریانی (مغزی) منتقل شود (آمبولی پارادوکسیکال) که بسیار خطرناک است.

به همین دلیل، هرچند حباب‌های کوچک جذب می‌شوند، اما پروتکل پزشکی حکم می‌کند که از ورود هرگونه هوا به ست تزریق جلوگیری شود.

موارد مهم در تزریق سرم

• پیش از آماده کردن سرم حتما دست‌ها را به خوبی بشویید.
• باید شرایط نگهداری سرم به طور دقیق رعایت شود. از جمله این شرایط: محافظت از نور، حفظ دمای مناسب و … می‌باشد.
• محل وارد کردن ست سرم در سرم ها و درب لاستیکی ویال‌های تزریقی به هیچ عنوان استریل نیستند و باید با محلول ضد عفونی کننده‌ی مناسب قبل از استفاده کردن ضد‌عفونی شوند.
• جهت افزایش سرعت تزریق و جلوگیری از جمع‌شدگی محفظه‌‌ی پلاستیکی، از زدن سوزن به محفظه‌‌ی پلاستیکی سرم‌های تزریقی اکیدا اجتناب کنید. به دلیل اینکه باعث ورود هوای غیر استریل محیط به محلول استریل داخل محفظه می‌شود و برای برطرف کردن این مشکل از ست‌های سرم که مجهز به فیلتر می‌باشند استفاده کنید.
• از استفاده از هر نوع سرم‌های تزریقی که دچار تغییر رنگ شده‌اند حتی در صورت کمبود به شدت خودداری کنید.

راهنمای عملی هواگیری ست استاندارد سرم

هواگیری ست سرم (Priming the IV Set) فرآیند کلیدی برای اطمینان از این است که تمام فضای خالی داخل لوله و محفظه قطره‌چکان با محلول استریل سرم پر شود. این فرآیند نه تنها خطر آمبولی را از بین می‌برد، بلکه تضمین می‌کند که جریان مایع پیوسته باشد و دوز دارو به درستی تحویل داده شود. هواگیری ناکافی می‌تواند منجر به ایجاد وقفه در جریان انفوزیون شود که این خود یکی از فاکتورهای مؤثر بر کاهش سرعت تزریق است.

هواگیری ست سرم باید طبق پروتکل‌های ایمنی انجام شود. این مراحل به صورت گام به گام در زیر توضیح داده شده است:

1. رعایت اصول استریل: قبل از شروع، دست‌ها باید کاملاً شسته شوند. همچنین محل وارد کردن ست سرم در پورت پلاستیکی یا درب لاستیکی سرم، استریل نیست و باید حتماً با محلول ضد عفونی کننده مناسب تمیز شود.
2. بستن کلمپ: ابتدا اطمینان حاصل کنید که کلمپ غلتکی (Roller Clamp) روی لوله ست سرم کاملاً بسته باشد تا جریان مایع کنترل نشده آغاز نشود.
3. وصل کردن ست: اسپایک (سوزن پلاستیکی ضخیم) ست سرم باید به دقت و با حفظ استریل بودن، وارد پورت لاستیکی کیسه یا بطری سرم شود.
   • توصیه تخصصی: در سرم‌هایی که محفظه پلاستیکی نرم دارند، از زدن سوزن هواکش به محفظه اجتناب کنید، زیرا این کار باعث ورود هوای غیر استریل محیط به محلول می‌شود و ممکن است محفظه جمع شود. در عوض، از ست‌های مجهز به فیلتر استفاده کنید.
4. پر کردن محفظه قطره‌شمار (Drip Chamber): کیسه سرم را آویزان کنید (بالاتر از سطح) و سپس کلمپ را کمی باز کنید. اجازه دهید مایع به محفظه قطره‌چکان (که زیر کیسه قرار دارد) وارد شود. این محفظه باید تا یک‌چهارم تا یک‌دوم ظرفیت خود از محلول پر شود.
   • اگر محفظه بیش از حد پر شود، شمارش قطرات برای تنظیم سرعت سخت می‌شود. اگر خیلی کم پر شود، در صورت تمام شدن مایع یا تکان خوردن ست، احتمال ورود سریع هوا به لوله وجود دارد.
5. تخلیه هوا از لوله (Priming): کلمپ را کاملاً باز کنید و نوک ست (کانکتور) را در بالای یک ظرف یا سطل بگیرید. محلول سرم باید به آرامی در طول لوله حرکت کرده و جایگزین هوا شود.

تأیید نهایی: لوله را از نزدیک بررسی کنید. زمانی که مشاهده شد که قطرات مایع به‌طور پیوسته و بدون هیچ حبابی از انتهای ست خارج می‌شوند و کل طول لوله شفاف شده، هواگیری کامل است. سپس کلمپ را دوباره ببندید و ست آماده اتصال به آنژیوکت بیمار است.

وجود حباب در شلنگ سرم: روش‌های عیب‌یابی

حتی پس از پرایم کردن اولیه، ممکن است حباب‌های کوچکی در مسیر لوله باقی بمانند. روش برخورد با این حباب‌ها به مکان آن‌ها بستگی دارد:

• حباب‌های کوچک و قابل حرکت: در حالی که لوله را به سمت بالا نگه داشته‌اید، با ضربه زدن آرام و مکرر با انگشت به ناحیه حاوی حباب، آن را مجبور کنید تا به سمت بالا (به سمت محفظه قطره‌چکان) حرکت کرده و خارج شود.
• حباب‌های لجوج یا بزرگ (توسط متخصص): اگر حباب بزرگ باشد یا با ضربه زدن خارج نشود، می‌توان از پورت‌های تزریق (Y-Port) استفاده کرد. پرستار یا متخصص می‌تواند یک سرنگ استریل را به نزدیک‌ترین پورت تزریق قبل از حباب متصل کند، یک کلمپ موقت در زیر پورت ایجاد کرده و با کشیدن پیستون سرنگ، حباب هوا را خارج سازد.
• حباب در نزدیکی بیمار: اگر حباب از تمام پورت‌های تزریق گذشته و در انتهای ست، نزدیک به آنژیوکت، قرار دارد، کادر درمان می‌توانند جریان را قطع کرده، ست را موقتاً از بیمار جدا کنند، کمی جریان را باز کنند تا حباب خارج شود، و سپس ست را مجدداً به بیمار وصل کنند.

فاکتور های مؤثر بر سرعت انفوزیون

• پوزیشن عضو دارای کاتتر
• ارتفاع ظرف مایع
• گرفتگی و انسداد سر کاتتر
• کاهش فشار هوا در سطح مایع تزریقی
• وجود هوا در ست تزریق
• گرفتگی لوله ست انفوزیون
• محل قرار گرفتن کاتتر داخل وریدی

هواگیری سرم با اسکالپ

اسکالپ وین (Scalp Vein)، که به آن سوزن پروانه‌ای نیز گفته می‌شود، وسیله‌ای است که برای رگ‌گیری‌های دشوار، رگ‌های شکننده یا در اطفال و شیرخواران استفاده می‌شود. اسکالپ شامل یک سوزن و یک لوله پلاستیکی باریک متصل به آن است.

برای تزریق سرم با اسکالپ، ابتدا باید ست سرم استاندارد یا میکروست به لوله اسکالپ متصل شود. نکته مهم در اینجا این است که لوله خود اسکالپ وین نیز حاوی هوا است که باید قبل از ورود سوزن به رگ، هواگیری شود. معمولاً پس از اتصال ست سرم به اسکالپ و پرایم کردن ست، شیر سرم کمی باز می‌شود تا محلول از لوله اسکالپ عبور کرده و هوا کاملاً خارج شود.

پس از ورود سوزن اسکالپ به رگ، برگشت خون در لوله شفاف آن (بخش کوچکی از لوله) نشان‌دهنده قرارگیری صحیح است. سپس فیکس کردن سوزن با چسب انجام می‌شود.

هواگیری میکروست

میکروست (Microset) یک ست تزریق تخصصی است که برای تجویز دقیق و کنترل‌شده دوزهای کوچک مایعات و داروها به کار می‌رود، به ویژه در بخش‌های کودکان یا هنگام تزریق داروهایی که نیاز به تنظیم قطرات با دقت بسیار بالا دارند (معمولاً ۶۰ قطره معادل ۱ میلی‌لیتر).

1. بررسی تجهیزات: قبل از هر چیز، تاریخ انقضا و سالم بودن بسته‌بندی میکروست باید بررسی شود.
2. اتصال به سرم و پر کردن محفظه مدرج: اسپایک میکروست را وارد پورت سرم کرده و محفظه مدرج را تا حجم داروی مورد نیاز یا مقدار تعیین شده (مثلاً ۵۰ تا ۱۰۰ سی‌سی) پر کنید.
3. خروج هوا: کلمپ را باز کرده و اجازه دهید مایع از لوله عبور کند تا هوا کاملاً خارج شود.
4. مکانیزم ایمنی میکروست: میکروست‌ها از نظر هواگیری ایمنی بیشتری دارند زیرا دارای یک شناور (Floater) هستند. این شناور به گونه‌ای طراحی شده است که اگر سطح مایع در محفظه مدرج به زیر یک حد مشخص برسد، به‌طور خودکار بالا آمده و مسیر ورود هوا به لوله پایینی را مسدود می‌کند. این ویژگی به شکل موثری خطر آمبولی هوا را در صورت اتمام مایع در محفظه میکروست کاهش می‌دهد.

استفاده از ورید مناسب

جهت انتخاب ورید مناسب باید به چند عامل توجه نمود:

1. نوع محلول
2. راحتی بیمار
3. وضعیت قرار گرفتن و وسعت استفاده از وسایل مهار‌کننده حرکات
4. صدمات و عوارض احتمالی ناحیه تزریق
5. توانایی نگهداری سوزن در ورید

ورید های قابل دسترس برای تزریق وریدی

1. ورید‌های جلوی آرنج
2. ورید‌های پشت دست و ساعد

محل های مناسب برای انفوزیون وریدی در نورادان وشیرخواران

1. ورید بزرگ در قوزک پا
2. وریدهای پشت پا

• لازم است این نکته را یادآور شویم که در رگ‌گیری از کودکان و نوزادان باید از فرد دیگری برای نگه‌داشتن اندام کمک بگیرید. برای دریافت انواع خدمات پرستاری در منزل و تزریقات در منزل در تمام مناطق تهران و کرج با تیم نبض اول تماس بگیرید.

ورید و شریان چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند؟

1. ورید به صورت یک شیار در زیر پوست حس می‌شود.
2. مسیر خون در ورید‌ها به طرف قلب و در شریان‌ها به سمت اندام‌ها می‌باشد و از قلب دور می‌شود.
3. فشردن قسمتی از رگ با 2 انگشت، مسیر جریان خون را مشخص می‌کند. برداشتن انگشت مسدود‌کننده رگ، باعث پر شدن آن خواهد‌شد.
4. شریان رگ سفت و قابل اتساع است.
5. ضربان را می‌توان در شریان حس نمود.

عوارض تزریقات وریدی مایعات

• ممکن است در ناحیه‌ی ورود، سوزن به دیواره‌ی مقابل رگ رخنه کرده و باعث هماتوم یا نشت مایع در بافت‌های اطراف شود.
• سلول‌های لخته یا نکروزه می‌توانند سوزن را مسدود کنند و اگر توسط سرنگ با فشار تزریق شوند می‌توانند باعث آمبولی شوند.
• ممکن است آنژیوکتی که قابلیت انعطاف کافی ندارد شکسته شود.
• صدمه‌ی ناشی از ورود سوزن، باعث ایجاد وازواسپاسم می‌شود.
• تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که باقی ماندن آنژیوکت کمتر از ۴۸ ساعت هیچ‌گونه کشت مثبتی نداشته‌است. اما وجود این مسأله بعد از ۴۸ ساعت ۵۲% بوده است. انواع گوناگونی از باکتری‌های کشت شده شامل: استافیلوکوک طلایی، کلبسیلا، آنتروکوک و استافیلوکوکوس آرئوس می‌باشند.
• تزریق غیر عمد در شریان
• فلبیت و ترومبوفلبیت: فلبیت به التهاب ورید و ترومبوفلبیت به حالتی گفته می‌شود که ورید دچار التهاب همراه با لخته خون باشد.
• گانگرن و ایسکمی اندام‌های تحتانی
• آمبولی هوا: در صورتی که حدود ۱۰ میلی‌لیتر هوا وارد جریان خون شود، آمبولی هوای کشنده رخ می‌دهد. در صورتی که ست عاری از هر‌گونه محلول باشد، امکان کشیدن هوا به داخل سیستم وجود دارد. ترک خوردگی شیشه یا ستی که محتوی سرم است، ممکن است باعث ورود هوا به داخل جریان خون بشود و باید قبل از تزریق هوا را از ست خارج کرد. لازم به ذکر است که آمبولی هوا به سهولت با هواگیری ست‌های سرم قابل کنترل و پیشگیری است و این عارضه بسیار نادر است.
• عفونت باکتریایی ناشی از آلودگی محلول‌هایی که چند ساعت پیش از مصرف باز شده است، وجود دارد.

عوارض هواگیری نکردن سرم

عدم دقت در هواگیری ست سرم، مشکلات متعددی را در پی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• کاهش اثربخشی درمان (اختلال در دوز دارو): وجود حباب‌های هوا، به‌ویژه حباب‌های بزرگ، در لوله ست سرم می‌تواند جریان پیوسته محلول را مختل کند. این امر باعث می‌شود دوز داروی تجویزی به‌طور صحیح و دقیق به بیمار نرسد و اثربخشی درمان مورد نظر کاهش یابد.
• آسیب به تجهیزات پیشرفته: در مراکزی که از پمپ‌های تزریق الکترونیکی (Infusion Pumps) استفاده می‌شود، حباب‌های هوا می‌توانند به سنسورها و مکانیسم‌های داخلی پمپ آسیب برسانند یا عملکرد آن‌ها را مختل کرده و منجر به خطا در تحویل دوز شوند.
• آمبولی هوا: خطر اصلی و جدی، که در بخش‌های قبل به تفصیل توضیح داده شد، آمبولی هوا است که در کودکان یا افراد دارای نقص قلبی شایع‌تر می‌باشد.

اگر هوا وارد خون شود چه میشود؟

اگر حجم قابل توجهی از هوا وارد جریان وریدی بیمار شود، آمبولی هوا ممکن است رخ دهد. این وضعیت نیاز به توجه فوری پزشکی دارد. علائم بالینی بسته به حجم هوا و محل انسداد متفاوت است، اما شامل موارد زیر هستند:

• علائم تنفسی: تنگی نفس ناگهانی و شدید، سرفه ناگهانی (گاهی همراه با خون)، و کاهش سطح اشباع اکسیژن خون.
• علائم قلبی-عروقی: درد قفسه سینه، تپش قلب سریع یا نامنظم (آریتمی)، و افت شدید فشار خون.
• علائم عصبی: سرگیجه، احساس ضعف، غش یا حتی کاهش سطح هوشیاری.

اقدامات اولیه اورژانسی

در صورت مشاهده علائم آمبولی هوا، اقدامات زیر باید فوراً انجام شود:

1. توقف فوری انفوزیون: کلمپ ست سرم باید بلافاصله بسته شود تا از ورود هوای بیشتر جلوگیری گردد.
2. درخواست کمک فوری: تیم پزشک در منزل یا اورژانس باید بلافاصله مطلع شود.
3. پوزیشن دهی (موقعیت دهی): یکی از مهم‌ترین اقدامات اولیه، قرار دادن بیمار در پوزیشن دکوبیتوس جانبی چپ (Left Lateral Decubitus) و در پوزیشن ترندلنبورگ (سر بیمار پایین‌تر از پاها). هدف از این وضعیت، به دام انداختن حباب هوا در بطن راست قلب (که نقطه بالاتری در این پوزیشن دارد) و جلوگیری از حرکت آن به سمت شریان‌های ریوی است.
4. اکسیژن درمانی: تجویز اکسیژن اضافی به بیمار برای بهبود وضعیت تنفسی. در مواردی که شرایط بیمار بسیار جدی باشد، ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر مانند اکسیژن پرفشار (Hyperbaric Oxygen Therapy – HBO) باشد تا حباب‌های گازی کوچک شوند و سرعت جذب آن‌ها افزایش یابد.

آیا بعد از اتمام سرم هوا وارد بدن میشود؟

این سوال یکی از بزرگترین نگرانی‌های عمومی است. پاسخ کوتاه این است: خیر، در شرایط عادی و روتین تزریق محیطی، هوا پس از اتمام سرم به طور خودکار وارد رگ نمی‌شود. این موضوع را باید از منظر فیزیک جریان مایعات درک کرد:

1. جریان فشار: مایعات همیشه از ناحیه‌ای با فشار بالاتر به ناحیه‌ای با فشار پایین‌تر حرکت می‌کنند.
2. توازن فشار: در طول تزریق سرم، فشار هیدرواستاتیک (فشار ناشی از جاذبه کیسه سرم آویزان) از فشار طبیعی داخل ورید (فشار وریدی) بالاتر است، لذا مایع وارد رگ می‌شود.
3. اتمام سرم: وقتی مایع داخل کیسه سرم کاملاً تمام می‌شود، فشار هیدرواستاتیک به صفر می‌رسد. در این لحظه، فشار طبیعی ورید بیمار بر فشار سرم غلبه می‌کند.
4. برگشت خون: نتیجه این غلبه فشار وریدی این است که خون بیمار به آرامی به داخل لوله ست سرم (برگشت خون در شلنگ سرم) حرکت می‌کند.

این برگشت خون عملاً یک سد مایع ایجاد می‌کند که مانع از ورود هوا به رگ می‌شود. با این حال، کادر درمان باید قبل از اینکه ست کاملاً خشک شود یا خون به نزدیکی محفظه قطره‌چکان برسد، جریان را ببندند تا از لخته شدن خون در لوله و یا ورود هوا به دلیل جابجایی ست جلوگیری کنند.

جدول زیر خلاصه‌ای از شایع‌ترین مشکلات و راه‌حل‌های آن‌ها را نشان می‌دهد:

دلایل اصلی نرفتن سرم در رگ و راهکارها

توقف یا کاهش جریان سرم، غالباً ناشی از مشکلات فنی یا فیزیولوژیک در محل تزریق است و ارتباطی با هواگیری ست ندارد. این مشکلات می‌توانند برای بیمار یا همراهان او بسیار نگران‌کننده باشند.

1. ارتفاع پایین کیسه سرم: اگر کیسه سرم به اندازه کافی بالاتر از سطح قلب یا محل تزریق آویزان نباشد (استاندارد حداقل ۱ متر است)، فشار جاذبه کافی برای غلبه بر فشار وریدی وجود نخواهد داشت و جریان کند یا متوقف می‌شود. این وضعیت اغلب منجر به برگشت خون به لوله نیز می‌شود.
2. انسداد مکانیکی لوله: پیچ خوردن یا گره خوردن لوله (Kinking) ست انفوزیون، یکی از شایع‌ترین دلایل توقف جریان است.
3. گرفتگی کاتتر (آنژیوکت/اسکالپ): نوک آنژیوکت یا اسکالپ وین ممکن است به دیواره داخلی رگ چسبیده باشد (Tip Occlusion) یا لخته خون کوچکی در آن تشکیل شده باشد. تغییر آرام پوزیشن دست می‌تواند این گرفتگی را برطرف کند.
4. خارج شدن آنژیوکت (Infilitration): اگر کاتتر از رگ خارج شود یا دیواره مقابل آن پاره شود، مایع سرم به بافت‌های اطراف نشت می‌کند. در این حالت، محل تزریق متورم، سرد و گاهی دردناک می‌شود. سرم وارد رگ نمی‌شود و باید فوراً قطع و رگ‌گیری مجدد انجام شود.
5. مشکلات وریدی بیمار: در بیمارانی که دچار کم‌آبی شدید (دهیدراتاسیون) هستند، رگ‌ها کوچک‌تر شده و فرو می‌ریزند. همچنین در افرادی که به دلیل بیماری‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا مصرف مزمن داروهای وریدی، رگ‌های سفت و اسکلروتیک دارند، رگ‌گیری دشوار است.
6. ورود اشتباه به سرخرگ: تزریق ناخواسته به شریان (به جای ورید) بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به اسپاسم شریانی و مرگ بافت (گانگرن) شود. تشخیص این امر نیاز به دانش تخصصی دارد؛ وریدها سطحی‌تر بوده و ضربان ندارند، در حالی که شریان‌ها سفت‌تر هستند.
7. فراموشی باز کردن گارو: اگر گارو (تورنیکت) که برای برجسته کردن رگ در هنگام رگ‌گیری استفاده شده، پس از اتصال ست سرم، باز نشود، فشار جریان مایع مختل شده و خون به لوله برمی‌گردد یا جریان متوقف می‌شود.

در پایان لازم است این نکته را یادآور شویم که در صورت هواگیری نکردن سرم اگر حباب‌های بزرگ گاز در قلب تجمع کنند و مانع گردش خون از بطن چپ به ریه‌ها شوند، ممکن است مرگ رخ دهد. هرچند حداکثر میزان بی‌خطر هوا نامشخص است اما بیست میلی‌لیتر در ثانیه هوا ممکن است نشانه‌هایی را نشان بدهد و هفتاد تا صدوپنجاه میلی‌لیتر هوا در ثانیه می‌تواند کشنده باشد.

تزریق سرم یک پروسه پزشکی رایج است که با رعایت نکات ایمنی، بهبودی سریع بیمار را به دنبال دارد. مهم‌ترین عامل در ایمنی تزریق، هواگیری کامل و صحیح ست سرم است تا از اختلال در دوز دارو و عارضه بسیار نادر آمبولی هوا جلوگیری شود. کاربران باید بدانند که در شرایط عادی، حباب‌های کوچک هوا توسط بدن جذب می‌شوند و خطر آمبولی زمانی جدی می‌شود که حجم زیادی از هوا به سرعت وارد بدن بیمار، به‌خصوص کودکان یا افراد دارای نقص قلبی، شود. همچنین، مکانیسم طبیعی برگشت خون در پایان سرم، محافظت کافی را برای جلوگیری از ورود هوا فراهم می‌کند، اما نیاز به نظارت دقیق پرستار برای بستن به موقع جریان وجود دارد. همواره تأکید می‌شود که تزریقات وریدی باید صرفاً توسط کادر درمان متخصص و آموزش دیده انجام پذیرد.

پرسش و پاسخ متداول

آیا تزریق سرم در منزل توسط افراد غیر متخصص ایمن است؟

خیر، تزریقات وریدی، از جمله سرم‌تراپی، باید اکیداً توسط کادر درمان آموزش دیده (پرستار یا پزشک) انجام شود. تزریق خودسرانه یا توسط فرد غیر متخصص می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند تزریق نادرست دارو، تداخلات دارویی، آسیب به بافت و عصب، عفونت یا آمبولی هوا شود.

چگونه می‌توان از عوارض تزریق سرم، مانند پارگی رگ یا هماتوم، جلوگیری کرد؟

یکی از عوارض شایع تزریق، نشت مایع در بافت‌های اطراف رگ (هماتوم یا انفیلتراسیون) است. برای جلوگیری از این عوارض، انتخاب ورید مناسب (مانند وریدهای جلوی آرنج یا پشت دست و ساعد) بسیار مهم است. همچنین، کاتتر نباید برای مدت طولانی (بیش از ۴۸ ساعت) در یک محل باقی بماند تا از خطر عفونت یا آسیب جلوگیری شود. در هنگام رگ‌گیری، باید از حرکات ناگهانی جلوگیری کرد.

آیا حباب‌های هوا در ست سرم می‌توانند بر دوز داروی تجویزی تأثیر بگذارند؟

بله. حتی اگر حباب‌ها به قدری کوچک باشند که خطر آمبولی ایجاد نکنند، می‌توانند جریان مایع را در طول لوله مختل کرده و باعث شوند که دوز دارویی که باید به صورت پیوسته تزریق شود، به درستی و کامل به بدن بیمار نرسد. این کاهش اثربخشی درمان را به دنبال دارد.

در کودکان، تزریق سرم چه تفاوت‌هایی دارد؟

در نوزادان و شیرخواران، محل‌های مناسب برای رگ‌گیری متفاوت است، مانند وریدهای بزرگ در قوزک پا یا پشت پا. همچنین، به دلیل حجم کمتر خون، خطر آمبولی هوا در کودکان شایع‌تر و حساس‌تر است. به همین دلیل، اغلب در تزریقات کودکان از میکروست برای کنترل دقیق حجم و سرعت استفاده می‌شود و توصیه می‌شود که هنگام رگ‌گیری، از فرد دیگری برای نگه داشتن اندام کودک کمک گرفته شود.