عفونت ریه در سالمندان | علل, علائم و درمان‌

عفونت ریه در سالمندان یا پنومونی، مشکلی رایج و شایع است که می‌تواند یک بیماری جدی و حتی کشنده باشد. سالمندان به دلیل ضعف سیستم ایمنی، شرایط زمینه‌ای مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و تنفسی، و کاهش تحرک جسمی بیشتر در معرض این نوع عفونت‌ها قرار دارند. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف عفونت ریه در سالمندان، از جمله علل، علائم، درمان‌ها و راه‌های پیشگیری خواهیم پرداخت.

پنومونی ریه در سالمندان چیست؟

تصور کنید ریه‌های ما مانند یک خوشه انگور بزرگ هستند که دانه دانه آن‌ها کیسه‌های هوایی کوچک (آلوئول‌ها) هستند. وظیفه این کیسه‌ها، تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن است.

پنومونی (Pneumonia) یا ذات‌الریه زمانی رخ می‌دهد که میکروب‌ها به این کیسه‌های هوایی حمله کرده و باعث التهاب و پر شدن آن‌ها از مایعات و چرک می‌شوند. این مایعات جای هوا را می‌گیرند و تبادل اکسیژن را مختل می‌کنند، که نتیجه آن تنگی نفس و نرسیدن اکسیژن کافی به بدن است. در سالمندان، این بیماری به دلیل ناتوانی سیستم ایمنی در مبارزه مؤثر، اغلب خطرناک‌تر و شدیدتر است.

انواع پنومونی

• پنومونی باکتریایی (Bacterial Pneumonia): شایع‌ترین نوع در سالمندان است و معمولاً با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود. عامل اصلی آن اغلب باکتری “استرپتوکوکوس پنومونیه” است.
• پنومونی ویروسی (Viral Pneumonia): این نوع توسط ویروس‌هایی مانند آنفولانزا، کووید-۱۹ یا ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV) ایجاد می‌شود. این نوع پنومونی معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابد، اما ممکن است نیاز به مراقبت‌های حمایتی یا داروهای ضدویروسی داشته باشد.
• پنومونی قارچی (Fungal Pneumonia): شیوع کمتری دارد اما در افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا کسانی که از داروهای خاص استفاده می‌کنند، ممکن است رخ دهد.
• پنومونی آسپیراسیون (Aspiration Pneumonia): یک نوع بسیار شایع و خطرناک در سالمندان است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

علت عفونت ریه در سالمندان و عوامل خطر

عفونت ریه در سنین بالا، صرفاً یک بدشانسی نیست؛ بلکه ترکیبی از ضعف سیستم ایمنی، تغییرات فیزیولوژیک در ریه‌ها و بیماری‌های زمینه‌ای است که فرد را مستعد ابتلا می‌کند.

1. ضعف سیستم ایمنی: با افزایش سن، توانایی بدن برای شناسایی و مقابله با میکروب‌ها کاهش می‌یابد.
2. کاهش رفلکس سرفه: رفلکس سرفه که یک مکانیسم دفاعی برای بیرون راندن میکروب‌ها و ترشحات از ریه است، در سالمندان ضعیف می‌شود.
3. بیماری‌های مزمن: داشتن بیماری‌هایی مانند نارسایی قلبی، دیابت، COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه)، آسم، سکته مغزی یا نارسایی کلیوی، ریسک ابتلا را به شدت بالا می‌برد.
4. بستری طولانی مدت در بیمارستان: پنومونی اکتسابی از بیمارستان (Hospital-Acquired Pneumonia) اغلب توسط باکتری‌های مقاوم به درمان ایجاد می‌شود و خطرناک است.
5. مصرف دخانیات: سیگار کشیدن یا سابقه طولانی آن، آسیب جدی به ریه‌ها وارد می‌کند.
6. باکتری‌ها: شایع‌ترین عامل عفونت ریه، باکتری‌ها هستند. باکتری‌هایی مانند پنوموکوک، هموفیلوس آنفلوآنزا و استافیلوکوک اورئوس می‌توانند باعث پنومونی شوند.
7. ویروس‌ها: ویروس‌هایی مانند آنفلوآنزا، ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV) و ویروس کرونا نیز می‌توانند باعث عفونت ریه شوند. در سالمندان، عفونت‌های ویروسی که ممکن است در جوانان خفیف باشند، به راحتی می‌توانند به ذات‌الریه منجر شوند.
8. آسپیراسیون: آسپیراسیون یعنی ورود مواد غذایی، بزاق یا محتویات معده به ریه‌ها به دلیل اختلال در بلع که برای سالمندان رخ می‌دهد. این اتفاق نیز می‌تواند باعث عفونت ریه شود.
9. بیماری‌های زمینه‌ای:  بسیاری از سالمندان با مشکلات سلامتی مزمن مانند بیماری قلبی، دیابت، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) و سرطان، خطر ابتلا به عفونت ریه را افزایش می‌دهند.

نقش آسپیراسیون در پنومونی سالمندان

آسپیراسیون به معنای ورود اتفاقی مواد غذایی، بزاق، یا ترشحات دهانی و معدی به داخل ریه‌ها، به جای مری و معده است. این یکی از شایع‌ترین دلایل پنومونی در سالمندانی است که:

• مشکل بلع دارند (دیسفاژی)، به خصوص پس از سکته مغزی.
• سطح هوشیاری پایین دارند (به دلیل آلزایمر، پارکینسون، مصرف داروهای خواب‌آور یا بیهوشی).
• مبتلا به بیماری ریفلاکس معده (GERD) هستند.

مواد آسپیری شده، نه تنها خود باعث التهاب می‌شوند، بلکه باکتری‌های موجود در دهان را مستقیماً وارد ریه‌ها می‌کنند و یک عفونت جدی ایجاد می‌کنند.

علائم عفونت ریه در سالمندان

تشخیص پنومونی در سالمندان بسیار دشوار است، زیرا اغلب علائم کلاسیک (مثل تب بالا، لرز شدید و سرفه خلط‌دار) را مانند جوان‌ترها نشان نمی‌دهند. به این وضعیت نمایش غیرمعمول پنومونی (Atypical Presentation) می‌گویند.

• سرفه: سرفه ممکن است با خلط غلیظ زرد، سبز یا حتی خونی همراه باشد.
• تنگی نفس (Dyspnea): احساس دشواری در تنفس، یا تنفس سریع‌تر از حد معمول.
• درد قفسه سینه: دردی تیز که هنگام سرفه یا نفس عمیق کشیدن بدتر می‌شود.
• تب و لرز: هرچند ممکن است تب بالا وجود نداشته باشد، اما تعریق زیاد و لرز می‌تواند نشانه باشد.
• خستگی و ضعف عمومی: احساس کوفتگی و ناتوانی شدید.

ارائه کلیه خدمات پرستاری در منزل اعم از پرستاری از بیماران بستری در منزل و سالمندان عزیز توسط تیم نبض اول

نشانه‌های غیرمعمول و هشداردهنده خاص در سالمندان

علائم عفونت ریه شدید و نشانه‌های هشداردهنده فوری

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فورا با اورژانس تماس بگیرید یا فرد را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برسانید:

• تنگی نفس شدید یا احساس خفگی (نفس نفس زدن).
• کاهش سطح هوشیاری یا عدم پاسخگویی مناسب.
• کبود شدن لب‌ها یا نوک انگشتان (سیانوز) به دلیل کمبود اکسیژن.
• ضربان قلب سریع و نامنظم (تاکی‌کاردی).
• فشار خون بسیار پایین (شوک عفونی).

نحوه تشخیص عفونت ریه در سالمندان

تشخیص پنومونی از طریق معاینه ساده همیشه امکان‌پذیر نیست، به خصوص زمانی که علائم غیرمعمول باشند. پزشک معمولاً ترکیبی از روش‌های زیر را به کار می‌برد تا تشخیص قطعی دهد:

1. معاینه فیزیکی: پزشک صدای تنفس ریه‌ها را با گوشی پزشکی گوش می‌دهد. وجود صداهای غیرطبیعی مثل کرَکِل (صدای شکستن حباب) یا کاهش صدای تنفس می‌تواند نشان‌دهنده وجود مایع و التهاب باشد.
2. تصویربرداری قفسه سینه (Chest X-ray): این روش اصلی‌ترین راه برای تایید وجود پنومونی است. در تصویر رادیولوژی، مناطق پر شده از مایع و عفونت (به صورت لکه‌های سفید) در بافت ریه قابل مشاهده خواهند بود. جهت انجام رادیولوژی در منزل میتوانید با کادر پشتیبانی نبض اول تماس حاصل بفرمایید.
3. آزمایش خون: شامل شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) برای بررسی افزایش گلبول‌های سفید (نشان‌دهنده عفونت) و بررسی سطح اکسیژن خون (گازهای خون شریانی).
4. کشت خلط: نمونه‌گیری از خلط و ارسال آن به آزمایشگاه برای شناسایی دقیق نوع باکتری یا قارچ عامل عفونت و تعیین حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها.
5. سی‌تی اسکن (CT Scan): در موارد پیچیده یا زمانی که تصویر رادیولوژی واضح نیست، برای مشاهده جزئیات بیشتر ریه ممکن است سی‌تی اسکن تجویز شود.

معیارهای بستری شدن و ارزیابی شدت پنومونی

پزشکان برای تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا بیمار می‌تواند در خانه درمان شود یا باید بستری شود، از سیستم‌های امتیازبندی شدت پنومونی استفاده می‌کنند. یکی از رایج‌ترین آن‌ها معیار CURB-65 است. اگر حال عمومی سالمند خوب نباشد یا امتیاز بالا بگیرد، معمولاً بستری در بیمارستان ضروری است:

نکته: هرچه امتیاز CURB-65 بالاتر باشد، خطر مرگ و میر بیشتر است و احتمال نیاز به بستری یا مراقبت ویژه (ICU) افزایش می‌یابد.

درمان عفونت ریه در سالمندان

درمان عفونت ریه به نوع عامل عفونی، وضعیت عمومی بیمار، بیماری‌های زمینه‌ای، شدت بیماری و وضعیت عمومی بیمار وابسته است. عموما برای این بیماران، آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی تجویز می‌شوند. در مواردی نیز ممکن است از داروهای ضد ویروسی یا ضد قارچی استفاده شود. علاوه بر دارو درمانی، اقدامات حمایتی مانند استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان و استفاده از دستگاه اکسیژن نیز برای بهبودی بیمار ضروری است.

رویکرد درمان پنومونی در سالمندان به شدت بیماری و نوع عامل عفونی بستگی دارد. از آنجا که پنومونی می‌تواند به سرعت جان بیمار را به خطر اندازد، درمان معمولاً باید هرچه سریع‌تر آغاز شود. درمان عفونت شدید ریه در سالمندان نیازمند مراقبت‌های ویژه در بیمارستان است. در موارد شدید، ممکن است نیاز به بستری شدن در بخش مراقبت‌های ویژه و استفاده از ونتیلاتور یا ویزیت متخصص عفونی در منزل باشد. درصورتی که سطح اکسیژن خون بیمار پایین باشد نیز ممکن است به اکسیژن‌تراپی نیاز داشته باشد.

درمان سرپایی

• آنتی‌بیوتیک خوراکی: برای پنومونی باکتریایی، پزشک بلافاصله یک دوره آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. (اغلب ترکیبی از دو نوع دارو برای پوشش دادن طیف وسیع‌تری از میکروب‌ها).
• داروهای ضدویروسی: اگر عامل آنفولانزا یا کووید-۱۹ باشد، داروهای ضدویروسی (مانند اسلتامیویر) تجویز می‌شود.
• مراقبت‌های حمایتی: استراحت کامل، نوشیدن مایعات فراوان، و استفاده از داروهای تب‌بر و ضد درد (مانند استامینوفن).

درمان عفونت شدید ریه در سالمندان

زمانی که سالمند علائم هشداردهنده دارد یا امتیاز CURB-65 بالا باشد، بستری شدن ضروری است. هدف اصلی در بیمارستان، تثبیت وضعیت بیمار و جلوگیری از عوارض است:

• اکسیژن‌درمانی: در صورت کاهش سطح اکسیژن خون، اکسیژن با ماسک یا از طریق دستگاه‌های تنفسی غیرتهاجمی (مانند CPAP) به بیمار داده می‌شود.
• آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی: درمان با آنتی‌بیوتیک‌های قوی و وسیع‌الطیف به صورت وریدی (IV) شروع می‌شود تا دارو سریع‌تر به ریه‌ها برسد.
• سرم‌درمانی (تزریق مایعات وریدی): برای جبران کم‌آبی و تنظیم فشار خون میتوانید سرم تراپی در منزل یا بیمارستان را انجام دهید.
• فیزیوتراپی قفسه سینه: برای کمک به تخلیه ترشحات و خلط‌های متراکم در ریه.

بهترین آمپول برای عفونت ریه

انتخاب آنتی‌بیوتیک به نوع و محل عفونت (جامعه یا بیمارستان)، و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. اما برخی از دسته‌های دارویی پرکاربرد که به صورت تزریقی استفاده می‌شوند عبارتند از:

• سفالوسپورین‌های نسل سوم/چهارم: مانند سفتری اکسون (Ceftriaxone) یا سفتازدیم.
• فلوروکینولون‌ها: مانند لووفلوکساسین (Levofloxacin).
• ماکرولیدها: مانند آزیترومایسین (Azithromycin) که ممکن است به صورت خوراکی یا تزریقی در ترکیب با سایر داروها استفاده شود.
• کارباپنم‌ها: برای پنومونی‌های بسیار شدید و مقاوم به درمان.

توجه: دوز و نوع دارو تنها باید توسط پزشک متخصص عفونی یا ریه تعیین شود، و جهت انجام تزریقات در منزل همراه داشتن نسخه الزامی است.

درمان خانگی عفونت ریه در سالمندان

درمان خانگی به هیچ وجه جایگزین درمان پزشکی نیست، اما می‌تواند به تسریع بهبودی، کاهش علائم و افزایش راحتی بیمار کمک کند. درمان‌های خانگی می‌توانند به تسکین علائم و تسریع روند بهبودی کمک کنند، اما جایگزین درمان دارویی نیستند. برخی از این درمان‌ها عبارتند از:

• مصرف مایعات فراوان:  نوشیدن آب و سایر مایعات به رقیق شدن خلط و تسهیل تنفس کمک می‌کند.
• استراحت کافی:  استراحت به بدن فرصت می‌دهد تا انرژی خود را برای مبارزه با عفونت بازیابی کند.
• استفاده از بخور:  بخور گرم می‌تواند به تسکین سرفه و باز شدن راه‌های هوایی کمک کند.
• شستشوی بینی:  شستشوی بینی با سرم نمکی می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود تنفس کمک کند.

چرا درمان به موقع پزشکی مهم‌تر است؟

درمان اصلی عفونت ریه (باکتریایی) در واقع آنتی‌بیوتیک‌ها هستند. هیچ گیاه دارویی یا درمان خانگی نمی‌تواند جایگزین داروی اصلی برای کشتن باکتری یا قارچ شود. تأخیر در شروع درمان صحیح می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد:

1. گسترش عفونت: عفونت ممکن است از ریه به خون منتقل شده و باعث سپسیس (Sepsis) یا همان عفونت خون شود که وضعیت اورژانسی با خطر مرگ بالا است.
2. آسیب ریوی: عفونت طولانی‌مدت می‌تواند به بافت ریه آسیب دائمی بزند.

پیشگیری از عفونت ریه در سالمندان

برای پیشگیری از عفونت ریه، رعایت موارد زیر بسیار مهم است:

• واکسیناسیون: واکسن‌های پنوموکوک و آنفلوآنزا به پیشگیری از عفونت ریه کمک می‌کنند.
• شستشوی دست‌ها: شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از عفونت است.
• پرهیز از تماس نزدیک با افراد بیمار: تا حد امکان از تماس نزدیک با افراد مبتلا به عفونت‌های تنفسی خودداری کنید.
• تغذیه سالم: تغذیه سالم و متعادل به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند.
• ورزش منظم: ورزش منظم به بهبود عملکرد ریه‌ها و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.

عفونت ریه در سالمندان می‌تواند یک بیماری جدی باشد، اما با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌توان از عوارض آن جلوگیری کرد. در صورت مشاهده هرگونه علائم عفونت ریه، حتما به پزشک مراجعه کنید.

توجه: این مقاله صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی دارد و نباید به عنوان جایگزین مشاوره پزشکی تلقی شود. برای تشخیص و درمان دقیق بیماری، همیشه به پزشک مراجعه کنید.

درمان آب آوردن ریه (پلورال افیوژن) ناشی از عفونت

یکی از عوارض جدی پنومونی، به خصوص در سالمندان، پلورال افیوژن (Pleural Effusion) یا جمع شدن مایع در فضای پلور (فضای اطراف ریه) است که در اصطلاح عمومی به آن آب آوردن ریه می‌گویند. اگر این مایع عفونی شود (اصطلاحاً امپیم)، وضعیت جدی‌تر خواهد بود.

1. کنترل عفونت: درمان قوی و مؤثر پنومونی با آنتی‌بیوتیک‌ها (که اغلب نیاز به تزریق وریدی دارند).
2. توراسنتز (Thoracentesis): در این روش، پزشک با هدایت سونوگرافی یا سی‌تی اسکن، یک سوزن نازک را بین دنده‌ها وارد کرده و مایع اضافی را خارج می‌کند. این کار به بیمار اجازه می‌دهد راحت‌تر نفس بکشد و مایع برای آزمایش (نوع باکتری و وجود چرک) فرستاده می‌شود. در صورت نیاز میتوانید از خدمات سونوگرافی در منزل نبض اول بهره مند شوید.
3. درناژ قفسه سینه (Chest Tube): در موارد امپیم (چرک کردن مایع)، برای تخلیه کامل عفونت، یک لوله کوچک (چست تیوب) در قفسه سینه قرار داده می‌شود.

دوره نقاهت و عوارض جدی عفونت ریه در سالمندان

دوره نقاهت پنومونی در سالمندان معمولاً طولانی‌تر از جوانان است و ممکن است چندین هفته تا ماه طول بکشد تا به طور کامل به فعالیت‌های روزمره بازگردند. صبر و مراقبت مداوم در این دوره کلیدی است. پنومونی درمان‌نشده یا شدید می‌تواند عوارض کشنده‌ای به دنبال داشته باشد:

• سپسیس (Sepsis): گسترش عفونت از ریه‌ها به جریان خون و درگیر کردن سایر اندام‌های حیاتی. این وضعیت نیازمند مراقبت‌های اورژانسی و ICU است.
• نارسایی تنفسی حاد: ریه‌ها نمی‌توانند اکسیژن کافی به بدن برسانند و بیمار نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) پیدا می‌کند.
• آبسه ریه (Lung Abscess): تشکیل حفره‌های پر از چرک در بافت ریه.
• آسیب بافت ریه: در موارد نادر، عفونت می‌تواند باعث آسیب دائمی به بافت‌های ریه شود.
• نارسایی قلبی: عفونت و فشار ناشی از آن می‌تواند بر قلب بیمارانی که زمینه بیماری قلبی دارند، تأثیر جدی بگذارد.

خطر مرگ در سالمندان مبتلا به پنومونی، به خصوص در صورت بستری در بیمارستان و وجود بیماری‌های زمینه‌ای، به طور قابل توجهی بالا است و همین اهمیت تشخیص زودهنگام را دو چندان می‌کند.

پرسش و پاسخ متداول

آیا پنومونی در سالمندان مسری است؟

بله، پنومونی می‌تواند مسری باشد. عوامل ایجادکننده (ویروس‌ها و باکتری‌ها) می‌توانند از طریق قطرات تنفسی منتقل شوند. برای جلوگیری از انتقال، رعایت بهداشت دست، پوشیدن ماسک و دوری از افراد بیمار ضروری است.

چقدر طول می‌کشد تا پنومونی در سالمندان درمان شود؟

بهبودی کامل ممکن است بین چند هفته تا چند ماه طول بکشد. علائم حاد معمولاً ظرف چند روز تا یک هفته پس از شروع آنتی‌بیوتیک بهبود می‌یابند، اما ضعف و خستگی ناشی از بیماری ممکن است طولانی باشد. پیگیری با پزشک و انجام رادیولوژی مجدد برای اطمینان از پاک شدن ریه بسیار مهم است.

آیا تب نکردن در سالمند مبتلا به پنومونی طبیعی است؟

بله، این یک اتفاق رایج است. به دلیل کاهش پاسخ ایمنی بدن در سن بالا، بسیاری از سالمندان مبتلا به عفونت ریه اصلاً تب نمی‌کنند یا تب بسیار خفیفی دارند. به همین دلیل، علائم غیرمعمول مانند گیجی و بی‌حالی ناگهانی باید جدی گرفته شوند.

آیا بعد از بهبود پنومونی، نیاز به فیزیوتراپی تنفسی است؟

در بسیاری از موارد، به خصوص پس از بستری طولانی یا در افراد با بیماری ریوی زمینه‌ای، فیزیوتراپی تنفسی برای تقویت عضلات تنفسی، بهبود تهویه ریه و کمک به خروج ترشحات باقی‌مانده بسیار مفید و ضروری است.