علت نرفتن سرم در رگ و زیر پوست چیست؟ راهکار سریع و موثر

چه در مراقبت‌های حاد، چه درمراقبت‌های طولانی مدت و چه در خانه، اکثر پرستار در منزل و افرادی که از بیمار مراقبت می‌کنند، در موقعیتی قرار می‌گیرند که باید خون بیمار را از طریق رگ گیری بگیرند یا به بیمار تزریق سرم در منزل و یا هر تزریق دیگری داشته باشند. ولی در بعضی موارد سرم در زیر رگ و پوست نمی‌رود. با خواندن این مقاله از دلیل این اتفاق و راهکارهای برخورد و جلوگیری از آن باخبر می‌شوید.

تزریق وریدی (IV) یکی از شایع‌ترین اقدامات درمانی است، اما موفقیت آن به دسترسی مطمئن به رگ بیمار بستگی دارد. بسیاری از بیماران و حتی کادر درمان با چالش «پیدا نشدن رگ» یا «بد رگ بودن» مواجه می‌شوند. این مشکل که در علم پزشکی «دسترسی وریدی دشوار» (DIVA) نامیده می‌شود، یک مسئله شایع است که می‌تواند منجر به تلاش‌های مکرر، درد و اضطراب برای بیمار و افزایش هزینه‌های درمانی شود. درک دلایل این چالش، اولین گام برای مدیریت صحیح آن است.

چرا در بعضی از رگ‌ها سرم وارد نمی‌شود؟

اگر قبلاً به یک کیلینیک یا آزمایشگاه رفته باشید، ممکن است این تجربه را داشته باشید که سرم و یا سوزن در رگ شما فرونمی‌رود و متصدی آزمایشکاه مجبور باشد چند بار خون گیری را امتحان کند. این اتفاق دلایل زیادی دارد. از جمله این دلایل رگ‌های کوچک یا عمیق، رگ‌های چرخشی، کم‌آبی، فروپاشی رگ‌ها و انقباض رگ‌ها را می‌توان نام برد.

برای دریافت تمامی خدمات پرستاری و تزریقات در منزل به صورت شبانه روزی با تیم نبض اول تماس بگیرید.

اگر سرم در رگ نباشد چه میشود؟

اگر سرم در رگ نباشد (یعنی سوزن از رگ خارج شود یا به بافت اطراف نفوذ کند)، محل تزریق دچار تورم، درد و سوزش می‌شود. در این حالت، مایع سرم به جای ورود به جریان خون، وارد بافت زیرپوستی می‌شود که به آن نشت سرم یا Extravasation گفته می‌شود. این وضعیت ممکن است باعث کبودی، التهاب و سفتی پوست در محل تزریق شود. اگر سرم حاوی داروهای خاصی باشد، حتی ممکن است به بافت‌های اطراف آسیب بزند. برای جلوگیری از این مشکل، باید محل تزریق مرتب چک شود و در صورت مشاهده تورم یا تغییر رنگ، سرم فوراً قطع و مجدداً در رگ مناسب وصل شود. مراقبت درست در زمان سرم‌تراپی، از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.

علت کند رفتن سرم در رگ

اگر جریان سرم به خوبی برقرار نمی‌شود، معمولاً یکی از مشکلات زیر رخ داده است:

• موقعیت نامناسب آنژیوکت: شایع‌ترین علت این است که لوله‌ی پلاستیکی آنژیوکت (کاتتر) در داخل رگ به دیواره‌ی رگ چسبیده یا با خم شدن مفاصل (مانند مچ دست یا آرنج) مسدود شده است.
• ارتفاع کم کیسه سرم: نیروی جاذبه عامل اصلی تزریق سرم است. اگر کیسه سرم به اندازه کافی بالا نباشد، فشار لازم برای غلبه بر مقاومت رگ و جاری شدن مایع وجود ندارد و جریان سرم کند می‌شود.
• گرفتگی جزئی داخل آنژیوکت: وجود یک لخته خون کوچک یا فیبرین (پروتئین‌های لخته) در نوک کاتتر می‌تواند جریان را کم کند.
• بسته بودن کامل یا نیمه‌کاره کلمپ (پیچ تنظیم) ست سرم.
• اندازه نامناسب آنژیوکت: اگر از آنژیوکت بسیار کوچک (با گیج بالا) برای تزریق سریع یا مایعات غلیظ استفاده شود، سرعت جریان پایین خواهد بود.

مسدود شدن کانولا یا لوله سرم

• لخته شدن خون: اگر بعد از رگ‌گیری به اندازه کافی مایع داخل رگ تزریق نشود یا برای مدتی طولانی از آنژیوکت استفاده نشود، خون داخل آنژیوکت و در نوک آن لخته می‌شود و مسیر را کاملاً مسدود می‌کند.
• پیچ‌خوردگی لوله سرم: ست سرم ممکن است در اثر حرکت بیمار یا پوزیشن‌گیری نامناسب، پیچ بخورد یا گره بخورد و جریان مایع را قطع کند.

بسته شدن شیر سه راهی: اگر از یک شیر سه راهی برای تزریق‌های متوالی استفاده شود، ممکن است مسیر آن به اشتباه بسته یا مسدود شده باشد.

علت قطع شدن سرم

1. خروج نسبی آنژیوکت: نوک آنژیوکت ممکن است از دیواره رگ خارج شده یا تماماً در زیر پوست قرار گرفته باشد. این باعث می‌شود سرم به جای ورود به رگ، به فضای زیر پوست نشت کند و جریان متوقف یا کند شود (نشت سرم/Infiltration).
2. ضربه به رگ: حرکت ناگهانی دست یا ضربه به محل آنژیوکت می‌تواند باعث پارگی جزئی رگ یا تغییر موقعیت آنژیوکت شود.
3. فشار خارجی: فشار آوردن یک لباس تنگ یا مچ‌بند به محل تزریق می‌تواند رگ را تحت فشار قرار داده و مانع جریان سرم شود.

چرا خون به راحتی داخل سرنگ نمی‌آید؟

وقتی پرستار برای تست برگشت خون، پیستون سرنگ را عقب می‌کشد اما خون به راحتی برنمی‌گردد، به این معنی است که:

• انتهای آنژیوکت چسبیده به دیواره رگ: نوک آنژیوکت به دیواره داخلی رگ چسبیده و مکش پیستون سرنگ باعث می‌شود دیواره رگ به داخل دهانه کاتتر کشیده شود و جریان خون متوقف گردد.
• آنژیوکت خارج از رگ است: احتمالاً آنژیوکت به طور کامل یا جزئی از رگ خارج شده و در بافت زیر پوست قرار دارد.
• نزدن به شریان: اگر سوزن به جای ورید (سیاهرگ) وارد شریان (سرخرگ) شود، به دلیل فشار بالای شریان، خون با سرعت و فشار زیاد و به رنگ روشن‌تر (قرمز شفاف) وارد لوله می‌شود و برگشت خون معمولی (خون تیره) را شاهد نخواهید بود.

علت پیدا نشدن رگ برای سرم

یماری‌هایی مانند دیابت با تأثیر بر سلامت عروق و ایجاد مشکلات گردش خون، می‌توانند به طور مستقیم باعث سخت پیدا شدن رگ‌ها شوند. همانطور که اشاره شد، جنسیت نیز به دلیل تفاوت در ظرافت دیواره رگ‌ها مؤثر است. در موارد دشوار، آیا داروهای خاصی می‌توانند به پیدا کردن رگ‌ها کمک کنند؟ بله، برخی داروها مانند نیتروگلیسرین موضعی یا پروکائین می‌توانند به گشاد شدن موقت عروق کمک کنند، اما این اقدامات باید حتما توسط کادر درمان و با تجویز پزشک در منزل انجام شود.

سن

سن بیمار یکی از متغیرهای کلیدی است. در نوزادان و کودکان، رگ‌ها بسیار کوچک، ظریف و پوشیده از بافت چربی هستند که پیدا کردن و وارد شدن به آن‌ها را دشوار می‌کند. در سالمندان، هرچند رگ‌ها ممکن است قابل رؤیت باشند، اما به دلیل کاهش خاصیت ارتجاعی، شکننده‌تر شده و به راحتی هنگام تزریق حرکت کرده (Rolling Vein) یا پاره می‌شوند.

جنسیت

به طور کلی، رگ‌های محیطی در زنان اغلب قطر کمتر و دیواره‌های ظریف‌تری نسبت به مردان دارند. این تفاوت آناتومیک می‌تواند رگ‌گیری را در بیماران خانم با چالش بیشتری مواجه کند.

قومیت

در افراد با پوست تیره‌تر، رؤیت بصری رگ‌ها ممکن است دشوارتر باشد. این امر چالشی برای کادر درمانی است که بیشتر بر دیدن رگ به جای لمس کردن آن تکیه می‌کنند.

شاخص توده بدنی

در بیمارانی که BMI بالایی دارند (چاقی)، لایه‌های بافت چربی اضافی می‌تواند رگ‌ها را بپوشاند و رؤیت و لمس آن‌ها را بسیار دشوار سازد.

بیماری

بیماری‌های خاص می‌توانند سلامت عمومی عروق را تحت تأثیر قرار دهند. شرایطی مانند دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی، نارسایی کلیوی و سرطان می‌توانند دیواره رگ‌ها را ضعیف، شکننده یا سخت (اسکلروزه) کرده و فرآیند رگ‌گیری را پیچیده کنند.

کم‌آبی بدن

نقش کم‌آبی بدن در سخت شدن پیدا کردن رگ بسیار پررنگ است. این عامل یکی از مهم‌ترین و در عین حال قابل اصلاح‌ترین دلایل است. کم‌آبی، حجم و فشار خون را کاهش می‌دهد و باعث انقباض و روی هم خوابیدن دیواره رگ‌ها می‌شود. این وضعیت می‌تواند قطر رگ را به میزان قابل توجهی کاهش داده و ورود سوزن را تقریباً غیرممکن کند.

وضعیت روحی

اضطراب، استرس یا فوبیای سوزن در بیمار، پاسخ «جنگ یا گریز» را در بدن فعال می‌کند. این پاسخ فیزیولوژیک باعث انقباض عروق محیطی (Vasoconstriction) شده، رگ‌ها را منقبض و پیدا کردن آن‌ها را دشوار می‌سازد. این پدیده یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند: سابقه رگ‌گیری دشوار، اضطراب بیمار را افزایش داده و این اضطراب، رگ‌گیری بعدی را دشوارتر می‌کند.

سوابق پزشکی

سابقه بستری طولانی‌مدت در ICU یا CCU، شیمی‌درمانی، مصرف داروهای وریدی یا تلاش‌های مکرر قبلی برای رگ‌گیری می‌تواند منجر به ایجاد اسکار، تصلب (سخت شدن) یا آسیب دائمی به رگ‌ها شود و استفاده مجدد از آن‌ها را دشوار یا غیرممکن سازد.

ویژگی‌های ورید

برخی افراد به صورت ژنتیکی رگ‌های عمیق، کوچک یا «متحرک» (Rolling Veins) دارند که به راحتی هنگام لمس جابجا شده و ورود سوزن را با مشکل مواجه می‌کنند. همچنین، آسیب به دیواره رگ در تلاش‌های قبلی یا افت فشار خون نیز می‌تواند رگ‌گیری را ناموفق کند.

راهکارهای برخورد با وارد نشدن سرم به رگ

روش‌های متنوعی برای جلوگیری و حل این مشکل وجود دارد.

• استفاده از سوزنی با اندازه صحیح . از استفاده از سوزن‌های پروانه‌ای جلوگیری شود، مگر در شرایطی بیمار به طور خاص درخواست کند.
• برای افزایش جریان خون، محل رگ گیری را گرم کنید. وقتی بدن گرم می‌شود، جریان خون افزایش می‌یابد و رگ‌ها را گشاد می‌کند و پیدا کردن ان را آسان‌تر می‌کند.
• صبرکنید تا ماده ضدعفونی کننده در محل رگ‌گیری کاملاً خشک شود.
• نوشیدن آب توسط بیمار برای جلوگیری از دهیدراته شدن بدن. هنگامی که بدن به درستی هیدراته شود، سیاهرگ‌ها گشادتر می‌شوند.
• از جاذبه استفاده کنید. با اجازه دادن به نیروی جاذبه، جریان خون را در بازو ودست افزایش می‌یابد. برای این کار می‌توان دست یا بازو را کمی از تخت آویزان کرد.
• ناحیه مورد نظر را به آرامی ماساژ دهید.
• آرامش بیمار نقش مهمی در این پروسه رگ گیری دارد. این نکته به خصوص در مورد کودکان در هنگام تزریق بیشتر اتفاق می‌افتد.

چرا برخی افراد رگ مناسبی برای سرم‌گیری ندارند؟

این سوالی است که بسیاری از بیماران از خود می‌پرسند. دسترسی وریدی دشوار (DIVA) به معنای شکست در اولین تلاش برای رگ‌گیری تعریف می‌شود و آمارها نشان می‌دهد که این مشکل می‌تواند تا ۳۹ درصد موارد رخ دهد. این وضعیت نه تنها باعث ناراحتی فیزیکی و روانی بیمار می‌شود، بلکه می‌تواند روند درمان را نیز به تأخیر بیندازد. اهمیت این موضوع به قدری است که شناخت عوامل مؤثر بر آن، یک مهارت کلیدی برای پرستاران و کادر درمان محسوب می‌شود تا با انتخاب بهترین روش، از بیمار در برابر درد و عوارض احتمالی محافظت کنند.

آیا بیماری‌های خاص باعث ناپدید شدن رگ‌ها می‌شوند؟

بله، بیماری‌هایی مانند دیابت با تأثیر بر سلامت عروق و ایجاد مشکلات گردش خون، می‌توانند به طور مستقیم باعث سخت پیدا شدن رگ‌ها شوند. همانطور که اشاره شد، جنسیت نیز به دلیل تفاوت در ظرافت دیواره رگ‌ها مؤثر است. در موارد دشوار، آیا داروهای خاصی می‌توانند به پیدا کردن رگ‌ها کمک کنند؟ بله، برخی داروها مانند نیتروگلیسرین موضعی یا پروکائین می‌توانند به گشاد شدن موقت عروق کمک کنند، اما این اقدامات باید حتما توسط کادر درمان و با تجویز پزشک انجام شود.

روش‌ها و نکات مربوط به رگ‌گیری

• گرم کردن ناحیه: استفاده از کمپرس گرم یا حوله گرم به مدت ۱۰-۲۰ دقیقه روی ناحیه مورد نظر، یک روش بسیار مؤثر برای گشاد شدن عروق (Vasodilation) و برجسته‌تر کردن رگ‌ها است.
• استفاده از نیروی جاذبه: آویزان کردن دست به سمت پایین برای چند دقیقه باعث تجمع خون در وریدها و گشاد شدن آن‌ها می‌شود.
• لمس کردن به جای دیدن: یک پرستار ماهر بیشتر به حس لامسه خود برای پیدا کردن یک رگ سالم و «فنری» (Bouncy) تکیه می‌کند تا به دیدن آن.
• استفاده از تورنیکه (گارو): تورنیکه را حدود ۲۰-۲۵ سانتی‌متر بالاتر از محل تزریق ببندید. این کار باید به اندازه‌ای باشد که جریان خون وریدی را مسدود کند اما مانع جریان خون شریانی نشود.
• مشت کردن دست: از بیمار بخواهید به آرامی مشت خود را چند بار باز و بسته کند تا خون به رگ‌های ساعد و دست پمپ شود.

آموزش تزریق سرم در منزل با آنژیوکت راحت تره یا اسکالپ؟

• آنژیوکت (Angiocath): برای درمان‌های طولانی‌مدت و انفوزیون‌های مداوم ایده‌آل است. پس از ورود، سوزن خارج شده و یک کاتتر پلاستیکی نرم و انعطاف‌پذیر در رگ باقی می‌ماند که با حرکت دست، خطر آسیب به رگ کمتر است.
• اسکالپ وین (سوزن پروانه‌ای): برای خون‌گیری، تزریق تک دوز دارو یا دسترسی کوتاه‌مدت استفاده می‌شود. به دلیل داشتن سوزن فلزی سخت، برای تزریقات طولانی‌مدت مناسب نیست، زیرا با حرکت دست، خطر پارگی رگ و نشت سرم افزایش می‌یابد. برای کودکان و سالمندان با رگ‌های شکننده، اسکالپ وین گزینه مناسبی است.

چگونه بفهمیم که رگ‌گیری صحیح بوده است؟

1. مشاهده بازگشت خون (Flash): اولین نشانه ورود صحیح به رگ، مشاهده خون در محفظه انتهای آنژیوکت است.
2. تست با آب مقطر یا سرم: مقدار کمی (حدود ۱ سی‌سی) سرم نمکی را به آرامی تزریق کنید. اگر مایع به راحتی و بدون ایجاد تورم یا درد وارد شود، آنژیوکت در رگ قرار دارد. اگر در محل تزریق برآمدگی ایجاد شود، این علت نرفتن سرم در آنژیوکت است و به معنای نشت مایع به زیر پوست می‌باشد.
3. تست با نیروی جاذبه: ست سرم را متصل کرده و کیسه سرم را پایین‌تر از سطح دست بیمار قرار دهید. اگر آنژیوکت در رگ باشد، به دلیل فشار خون، خون به داخل لوله سرم بازگشت می‌کند. این روش ایمن‌ترین راه برای اطمینان از صحت رگ‌گیری است.

چرا خون به راحتی داخل سرنگ نمی‌آید؟

• این مشکل در هنگام خونگیری ممکن است به دلایل متعددی رخ دهد:

• فروپاشی رگ (Collapsed Vein): اگر مکش سرنگ بیش از حد سریع باشد یا رگ ضعیف باشد، دیواره‌های رگ روی هم خوابیده و جریان خون را مسدود می‌کنند.
• موقعیت نامناسب سوزن: ممکن است دهانه مورب سوزن به دیواره داخلی رگ چسبیده باشد. کمی چرخاندن سوزن می‌تواند این مشکل را برطرف کند.
• عبور سوزن از رگ: اگر سوزن از هر دو دیواره رگ عبور کرده باشد، خون به جای ورود به سرنگ، به بافت اطراف نشت می‌کند.
• لخته شدن خون در سوزن: اگر فرآیند خونگیری کند باشد، ممکن است خون در نوک سوزن لخته شود.

نتیجه‌گیری

تزریق وریدی، اگرچه یک اقدام روتین است، اما نیازمند سطح بالایی از دانش، مهارت و هوشیاری بالینی است. چالش دسترسی وریدی دشوار با رویکردهای فعالانه مانند گرم کردن اندام و هیدراتاسیون بیمار قابل بهبود است. مهم‌تر از همه، پیشگیری و تشخیص زودهنگام عوارض، از نشت‌های ساده تا عفونت‌های سیستمیک و اورژانس‌های جراحی مانند سندرم کمپارتمان، برای تضمین ایمنی بیمار و دستیابی به نتایج درمانی مطلوب، حیاتی است.