استفراغ شدید بارداری (هایپرامزیس گراویداروم): علل و درمان

هایپرامزیس گراویداروم یا استفراغ شدید دوران بارداری، وضعیتی جدی است که با علائمی مانند کاهش وزن بیش از 5%، کمآبی بدن، استفراغ مکرر و ضعف شدید همراه است. تشخیص این بیماری با بررسی علائم بالینی، تاریخچه پزشکی، آزمایشهای خون و ادرار، و گاهی سونوگرافی انجام میشود. عدم درمان به موقع میتواند باعث عوارضی مانند کمبود مواد مغذی، زایمان زودرس، یا وزن کم هنگام تولد شود. مدیریت این شرایط شامل اصلاح رژیم غذایی (مانند مصرف وعدههای کوچک، غذاهای ساده و زنجبیل)، مکملهای مفید (مانند ویتامین B6 و مولتیویتامینها)، و در موارد شدید، درمانهای پزشکی است. برای بیمارانی که قادر به مراجعه حضوری به مراکز درمانی نیستند، انواع خدمات پزشکی در منزل نبض اول ارائه میشوند که میتواند راهکاری ایمن و مؤثر برای تشخیص و درمان این وضعیت باشد.
تفاوت استفراغ شدید در دوران بارداری با استفراغ صبحگاهی
تهوع صبحگاهی (Morning Sickness) و هایپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) هر دو بهعنوان حالتهایی از تهوع و استفراغ در دوران بارداری شناخته میشوند، اما از نظر شدت، تأثیر بر سلامت، و نیاز به درمان، تفاوتهای چشمگیری دارند.
تفاوتهای کلی:
ویژگی | تهوع صبحگاهی | هایپرامزیس گراویداروم |
شدت علائم | خفیف تا متوسط | شدید و ناتوانکننده |
مدت زمان | معمولاً در سهماهه اول بارداری بهبود مییابد | ممکن است تا پایان بارداری ادامه یابد |
تأثیر بر تغذیه و آب بدن | مادر میتواند غذا و مایعات مصرف کند | کمآبی و سوءتغذیه شدید |
دفعات استفراغ | 1-2 بار در روز | بیش از 3-4 بار در روز |
کاهش وزن | معمولاً کاهش وزنی مشاهده نمیشود | کاهش وزن چشمگیر (بیش از 5% وزن بدن) |
نیاز به درمان پزشکی | اغلب نیازی به درمان خاص ندارد | نیاز به درمان دارویی، سرمدرمانی، یا بستری شدن |
نشانههای خطرناک | نادر | علائمی مانند استفراغ خونی، ضعف مفرط یا کاهش ادرار |
تفاوتهای جزئی و کلیدی:
- شدت تهوع:
- در تهوع صبحگاهی، علائم با استراحت، تغییر رژیم غذایی، یا مصرف زنجبیل کاهش مییابد.
- در هایپرامزیس گراویداروم، تهوع و استفراغ شدید است و به درمانهای ساده پاسخ نمیدهد.
- زمان بروز:
- تهوع صبحگاهی معمولاً صبحها رخ میدهد و در طول روز بهتر میشود.
- در هایپرامزیس گراویداروم، علائم میتوانند در هر زمان از روز یا شب رخ دهند و بهبود نیابند.
- تأثیر بر فعالیت روزمره:
- در تهوع صبحگاهی، مادر قادر به انجام فعالیتهای روزانه است.
- در هایپرامزیس گراویداروم، ضعف و استفراغ شدید فعالیتهای روزانه را مختل میکند.
- نیاز به مراقبت پزشکی:
- تهوع صبحگاهی معمولاً نیازی به مراجعه به پزشک ندارد.
- هایپرامزیس گراویداروم نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
علائم قطعی هایپرامزیس گراویداروم یا استفراغ شدید در دوران بارداری
تشخیص قطعی تنها توسط پزشک انجام میشود، اما برخی علائم و نشانهها میتوانند به شناسایی بیماری کمک کنند:
- کاهش وزن شدید:
- اگر متوجه کاهش وزن بیش از 5% وزن قبل از بارداری خود شدید، این علامت هشداردهنده است.
- کمآبی بدن:
- علائمی مانند کاهش ادرار، ادرار تیرهرنگ، خشکی دهان و لبها، و سرگیجه نشانههای کمآبی شدید هستند.
- استفراغ مکرر و بیپایان:
- اگر بیش از 3-4 بار در روز استفراغ دارید و قادر به حفظ غذا یا مایعات در معده نیستید، ممکن است به هایپرامزیس گراویداروم مبتلا باشید.
- خستگی و ضعف شدید:
- اگر احساس ضعف مفرط دارید که شما را از انجام فعالیتهای روزانه بازمیدارد، باید به این بیماری شک کنید.
- علائم خطرناکتر:
- وجود خون در استفراغ، درد شدید معده یا سردرد شدید میتواند نشاندهنده وضعیت خطرناکتری باشد.
- اگر علائم بالا را تجربه میکنید، مراجعه به پزشک ضروری است.
- پزشک با بررسی علائم بالینی، آزمایش خون و ادرار، و اندازهگیری سطح الکترولیتها میتواند تشخیص نهایی استفراغ شدید در دوران بارداری را بدهد.
اطلاعات بیشتر در مورد علائم بارداری
تشخیص استفراغ شدید بارداری یا هایپرامزیس گراویداروم
مراحل تشخیص استفراغ شدید بارداری:
1. بررسی علائم بالینی:
- شدت تهوع و استفراغ: پزشک از بیمار درباره دفعات استفراغ در دوران بارداری (معمولاً بیش از 3-4 بار در روز) و مدتزمان آن سؤال میکند.
- کاهش وزن: اگر مادر بیش از 5% وزن پیش از بارداری خود را از دست داده باشد، این علامت هشداردهنده است.
- کمآبی بدن: علائمی مانند خشکی دهان، کاهش ادرار، ادرار تیرهرنگ، یا سرگیجه میتواند نشاندهنده کمآبی شدید باشد.
2. جمعآوری تاریخچه پزشکی:
- پزشک سؤالاتی درباره تاریخچه بارداری، وجود موارد مشابه در بارداریهای قبلی، سابقه خانوادگی، یا ابتلا به تهوع صبحگاهی شدید در بستگان میپرسد.
- همچنین ممکن است بیماریهای مرتبط یا مصرف داروهای خاص که میتوانند علائم مشابه ایجاد کنند، بررسی شوند.
3. معاینه فیزیکی:
- بررسی علائم کمآبی بدن (مانند کاهش کشسانی پوست یا خشکی غشاهای مخاطی).
- اندازهگیری فشار خون و ضربان قلب برای تشخیص افت فشار خون یا تاکیکاردی (ضربان قلب سریع) ناشی از کمآبی.
4. آزمایشهای تکمیلی:
الف) آزمایشهای خون:
- الکترولیتها (سدیم، پتاسیم، کلرید): برای بررسی عدم تعادل الکترولیتها که ناشی از استفراغ شدید است.
- عملکرد کلیه (BUN، کراتینین): برای بررسی آسیب احتمالی کلیه به علت کمآبی.
- سطح گلوکز خون: برای رد کردن مشکلات مرتبط با قند خون.
استفراغ شدید بارداری میتواند شرایط خاصی برای مادر ایجاد بکند. اگر به دلیل این شرایط قادر به مراجعه به مراکز درمانی برای انجام انواع آزمایشات را ندارید، استفاده از خدمات آزمایش در منزل نبض اول بهترین انتخاب است.
ب) آزمایشهای ادرار:
- کِتونها در ادرار: وجود کتونها نشاندهنده تجزیه چربیها به دلیل کمبود انرژی ناشی از گرسنگی و سوءتغذیه است.
- غلظت ادرار: برای تشخیص کمآبی بدن.
ج) آزمایشهای دیگر (در موارد خاص):
- سطح آنزیمهای کبدی: افزایش غیرطبیعی آنها ممکن است نشانه آسیبهای مرتبط باشد.
- عملکرد تیروئید: برای بررسی اختلالات تیروئیدی که میتوانند علائم مشابه ایجاد کنند.
5. سونوگرافی:
- برای تأیید وضعیت جنین و اطمینان از عدم وجود عوامل دیگر مانند بارداری چندقلویی یا بارداری مولار (Molar Pregnancy) که میتوانند علائم مشابه ایجاد کنند.
اگر به دلیل استفراغ بارداری و وضعیت حساس بارداریتان نمیتوانید به مراکز درمانی مراجعه کنید، میتوانید از خدمات سونوگرافی در منزل نبض اول استفاده کنید. این خدمات به شما کمک میکنند تا وضعیت جنین را تأیید کرده و از عدم وجود عوامل دیگری مانند بارداری چندقلویی یا بارداری مولار که میتوانند علائمی مشابه ایجاد کنند، مطمئن شوید.
6. تشخیص افتراقی:
- پزشک بیماریهایی مانند عفونت گوارشی، مشکلات صفراوی، پانکراتیت، یا اختلالات تیروئیدی را رد میکند، زیرا این بیماریها نیز میتوانند علائم مشابه داشته باشند.
اگر علائم شما با تهوع صبحگاهی معمولی متفاوت است و به درمانهای ساده پاسخ نمیدهد، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام هایپرامزیس گراویداروم برای جلوگیری از عوارض جدی برای مادر و جنین بسیار اهمیت دارد.
استفراغ شدید؛ نشان دهنده دختر یا پسر بودن جنین ؟
ارتباط بین جنسیت جنین و استفراغ شدید بارداری (Hyperemesis Gravidarum) یک فرضیه است و برخی مطالعات نشان دادهاند که احتمال بروز این وضعیت در بارداریهایی که جنین دختر است، کمی بیشتر است. این مسئله ممکن است به سطح بالاتر هورمون hCG (هورمون مرتبط با بارداری) در بارداریهایی با جنین دختر مرتبط باشد.
اما باید توجه داشت که این رابطه قطعی نیست و عوامل دیگری مانند ژنتیک، سابقه خانوادگی و شرایط خاص هر بارداری میتوانند تأثیر بیشتری داشته باشند. بنابراین، صرف داشتن استفراغ شدید در بارداری به معنای این نیست که حتماً جنین دختر است.
لازم به ذکر است که هایپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) ممکن است در بارداری با جنین پسر نیز رخ دهد. این بیماری بهطور عمده ناشی از تغییرات هورمونی، بهویژه افزایش سطح هورمون hCG (هورمون گنادوتروپین جفتی انسانی)، است و ارتباط مستقیمی با جنسیت جنین ندارد.
این نوع استفراغ شدید فقط در ساعات اولیه صبح اتفاق میفتد؟
برخلاف تهوع صبحگاهی، این نوع تهوع و استفراغ شدید میتواند در هر ساعت از شبانهروز ادامه داشته باشد و محدود به صبح نیست. در مواردی، علائم میتوانند در طول روز یا شب بهطور غیرقابل پیشبینی رخ دهند یا شدت یابند. اگر استرس، خستگی، یا عوامل تغذیهای در کار باشد، وقوع یا شدت تهوع زمان به خصوصی ندارد و ممکن است تغییر کند. بنابراین، این امکان وجود دارد که به تعویق بیفتد یا حتی در شب بیشتر شود.
در صورتی که تهوع و استفراغ بهشدت روی خواب، تغذیه، یا سلامت عمومی مادر تأثیر بگذارد، نیاز به مشورت با پزشک وجود دارد.
کنترل استفراغ شدید با رژیم غذایی
رژیم غذایی میتواند تا حدی در کاهش علائم هایپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) و کنترل تهوع و استفراغ شدید در دوران بارداری نقش داشته باشد، اما این بیماری به دلایل هورمونی و فیزیولوژیکی رخ میدهد و تنها با رژیم غذایی بهطور کامل درمان نمیشود. با این حال، برخی تغییرات در رژیم غذایی میتوانند به مدیریت علائم کمک کنند.
- خوردن وعدههای کوچک و مکرر:
- پرهیز از معده خالی میتواند به کاهش تهوع کمک کند.
- مصرف وعدههای کوچک در فواصل زمانی کوتاه باعث میشود معده پر نشود و تحریک نشود.
- اجتناب از غذاهای چرب، تند و سنگین:
- این غذاها ممکن است هضم دشواری داشته باشند و باعث تحریک معده شوند.
- غذاهای چرب میتوانند تهوع را تشدید کنند.
- انتخاب غذاهای ساده و خشک:
- غذاهایی مانند نان خشک، کراکر، یا برنج ساده معمولاً بهتر تحمل میشوند.
- مصرف این غذاها در اول صبح یا قبل از بلند شدن از رختخواب میتواند مفید باشد.
- جلوگیری از غذاها یا بوهایی که تهوع را تحریک میکنند:
- با شناسایی و اجتناب از غذاها یا بوهایی که علائم را بدتر میکنند، میتوان تهوع را کاهش داد.
- آبرسانی مناسب:
- مصرف مایعات بهویژه آب، چای زنجبیل یا آبمیوههای رقیقشده بین وعدههای غذایی.
- اگر آب خالص تهوعآور است، اضافه کردن لیمو یا نعناع ممکن است کمک کند.
- مصرف غذاهای سرشار از پروتئین:
- پروتئین به حفظ قند خون کمک کرده و ممکن است علائم تهوع را کاهش دهد.
- اضافه کردن زنجبیل:
- زنجبیل خاصیت ضدتهوع دارد و میتواند به صورت چای، بیسکوییت یا کپسول مصرف شود.
لازم به ذکر است هایپرامزیس گراویداروم یا استفراغ شدید در دوران بارداری عمدتاً ناشی از تغییرات هورمونی است و رژیم غذایی بهتنهایی نمیتواند آن را درمان کند. با این حال، رژیم غذایی مناسب میتواند شدت علائم را کاهش دهد. در موارد شدید که علائم با رژیم غذایی و تغییرات سبک زندگی کنترل نمیشوند، مداخلات پزشکی مانند سرمدرمانی، داروهای ضدتهوع، و مکملهای غذایی لازم است.
تاثیرات استفراغ شدید بر سلامت جنین
هایپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum)، اگر شدید و درماننشده باقی بماند، میتواند تأثیرات منفی بر سلامت جنین داشته باشد. این تأثیرات به شدت بیماری، مدت زمان آن و میزان مراقبت و درمانی که مادر دریافت میکند بستگی دارد. در ادامه بخشی از تاثیرات این بیماری آورده شدهاست.
- وزن کم هنگام تولد (Low Birth Weight):
- سوءتغذیه مادر به دلیل استفراغ شدید و مداوم و عدم توانایی در دریافت مواد مغذی کافی میتواند باعث کاهش رشد جنین شود.
- وزن کم هنگام تولد ممکن است با عوارضی مانند مشکلات تنفسی یا سیستم ایمنی ضعیف همراه باشد.
- زایمان زودرس (Preterm Birth):
- استفراغ شدید و کمبود مواد مغذی و مایعات میتواند خطر زایمان پیش از موعد را افزایش دهد.
- کمبود مواد مغذی (Nutritional Deficiencies):
- اگر مادر نتواند ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز را دریافت کند، جنین ممکن است با کمبودهایی در رشد مغزی یا جسمانی مواجه شود.
- کمآبی بدن مادر (Dehydration):
- کمآبی شدید مادر میتواند منجر به کاهش جریان خون به جفت شود، که ممکن است انتقال اکسیژن و مواد مغذی به جنین را مختل کند.
- اختلال در رشد جنین (Intrauterine Growth Restriction – IUGR):
- در موارد شدید، جنین ممکن است با محدودیت رشد درون رحمی مواجه شود که به معنای ناتوانی در رشد کافی برای سن بارداری است.
مطالعه بیشتر در مورد رشد جنین در ماه اول
عوارض نادر ولی خطرناک استفراغ شدید:
- سقط جنین (Miscarriage):
در موارد بسیار نادر و در صورت عدم درمان کامل، سوءتغذیه و کمآبی شدید ممکن است خطر سقط جنین را افزایش دهد. - مشکلات جفت:
کمبود مواد مغذی میتواند بر عملکرد جفت تأثیر بگذارد و تغذیه جنین را دچار مشکل کند.
مکملهای مفید برای کاهش علائم استفراغ شدید در بارداری
برخی مکملهای زمان بارداری میتوانند به کاهش علائم هایپرامزیس گراویداروم (Hyperemesis Gravidarum) کمک کنند، بهویژه اگر کمبودهای تغذیهای ناشی از استفراغ شدید در دوران بارداری وجود داشته باشد. البته این مکملها باید تحت نظر پزشک مصرف شوند تا از ایمنی و اثربخشی آنها در دوران بارداری اطمینان حاصل شود.
مکملهای مفید برای کاهش علائم استفراغ شدید در دوران بارداری:
- ویتامین B6 (پیریدوکسین):
- یکی از رایجترین مکملهای توصیهشده برای کاهش تهوع در بارداری.
- معمولاً در دوزهای پایین تجویز میشود (25-50 میلیگرم، سه بار در روز).
- میتواند همراه با داروی دوکسیلامین (در داروهای ترکیبی مانند دیکلیجیس) مصرف شود.
- مولتیویتامینهای دوران بارداری:
- حاوی ویتامینها و مواد معدنی مورد نیاز بدن مانند فولیکاسید، آهن، و کلسیم هستند.
- این مکملها ممکن است با معده خالی باعث تهوع شوند؛ بهتر است همراه غذا یا قبل از خواب مصرف شوند.
- زنجبیل (Ginger):
- بهصورت مکمل، چای، یا بیسکوییت موجود است.
- خواص ضدتهوع دارد و میتواند تهوع و استفراغ خفیف تا متوسط را کاهش دهد.
- دوز معمول: 250 میلیگرم، 4 بار در روز.
- منیزیم:
- میتواند به کاهش اسپاسمهای عضلانی معده و کاهش شدت تهوع شدید در دوران بارداری کمک کند.
- در صورت نیاز، مکملهای منیزیم باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
- پتاسیم و الکترولیتها:
- در موارد کمآبی ناشی از استفراغ شدید، مکملهای الکترولیتی یا محلولهای خوراکی بازسازی آب بدن (مانند ORS) مفید هستند.
- پروبیوتیکها:
- به تنظیم فلور میکروبی دستگاه گوارش کمک میکنند.
- ممکن است تهوع و مشکلات گوارشی را بهبود بخشند.
- اسیدهای چرب امگا-3:
- در رشد مغزی جنین نقش دارند و ممکن است در کاهش التهاب و بهبود وضعیت کلی مادر مؤثر باشند.
کامنتی ثبت نشده است