آزمایش FBS (قند‌خون‌ناشتا) + تفسیر‌ نتایج

آزمایش FBS یا قند خون ناشتا، یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین آزمایش‌هایی است که برای بررسی وضعیت قند خون و تشخیص به‌موقع دیابت یا پیش‌دیابت انجام می‌شود. این آزمایش یک تصویر دقیق از میزان قند خون شما پس از یک دوره نخوردن غذا ارائه می‌دهد و به شما و پزشک کمک می‌کند تا اقدامات پیشگیرانه یا درمانی مناسب را آغاز کنید.

اگر نگران نتیجه آزمایش خود هستید یا می‌خواهید بدانید چرا این تست اینقدر اهمیت دارد، جای درستی آمده‌اید. در این راهنمای کامل، به زبان ساده تمام نکات کلیدی، آمادگی‌های لازم، تفسیر دقیق نتایج و تفاوت‌های آن با سایر تست‌ها را بررسی خواهیم کرد.

FBS در آزمایش خون چیست؟

FBS مخفف Fasting Blood Sugar به معنی قند خون ناشتا است. این آزمایش میزان گلوکز (قند) موجود در خون شما را پس از یک دوره ناشتایی (معمولاً 8 تا 12 ساعت) اندازه‌گیری می‌کند.
این آزمایش‌ها معمولاً در مطب پزشک، آزمایشگاه یا بیمارستان با نمونه‌گیری از خون یا با سوزن کوچک انجام می‌شود. اما تیم نبض اول برای انجام این آزمایش در منزل شما در تهران یا کرج آماده است.

گلوکز سوخت اصلی و منبع انرژی برای تمام سلول‌های بدن شماست. بدن گلوکز را از غذایی که می‌خورید به دست می‌آورد و هورمونی به نام انسولین (که در پانکراس تولید می‌شود) کمک می‌کند تا این گلوکز از خون وارد سلول‌ها شود و مصرف گردد.

اگر به دلیل کمبود انسولین یا مقاوم شدن سلول‌ها نسبت به آن، گلوکز نتواند وارد سلول‌ها شود، در خون تجمع پیدا کرده و سطح آن بالا می‌رود. آزمایش FBS دقیقاً این تجمع را در حالت پایه (ناشتا) بررسی می‌کند تا عملکرد سیستم سوخت‌رسانی بدن شما را ارزیابی کند.

F.B.S / F.P.G چیست و چه تفاوتی با هم دارند؟

در برگه‌های آزمایش ممکن است گاهی با عبارت FPG نیز روبرو شوید.

• FBS (Fasting Blood Sugar): اصطلاح رایج‌تر و عامیانه‌تر است.
• FPG (Fasting Plasma Glucose): اصطلاح علمی‌تر و دقیق‌تر است.

در واقعیت، این دو عبارت هیچ تفاوتی با هم ندارند و هر دو به یک آزمایش اشاره می‌کنند که برای اندازه‌گیری گلوکز در بخش مایع خون (پلاسما) پس از ناشتایی انجام می‌شوند.

چرا آزمایش FBS تجویز می‌شود؟

پزشک شما به دلایل مختلفی ممکن است آزمایش FBS را تجویز کند. مهم‌ترین دلایل عبارتند از:

1. تشخیص دیابت نوع 1 و 2: این آزمایش ابزار اصلی و خط اول برای تشخیص دیابت است.
2. تشخیص پیش‌دیابت (Pre-diabetes): مشخص می‌کند که آیا سطح قند خون شما کمی بالاتر از حد طبیعی است و در آستانه ابتلا به دیابت قرار دارید یا خیر. در این مرحله با تغییر سبک زندگی، می‌توان از ابتلا به دیابت پیشگیری کرد.
3. بررسی سلامتی عمومی (چکاپ سالانه): حتی اگر هیچ علامتی نداشته باشید، بخشی از آزمایش‌های چکاپ سالانه است.
4. پایش وضعیت افراد دیابتی: کمک می‌کند تا افراد دیابتی تأثیر داروهای خود، رژیم غذایی و ورزش را بر قند خون ناشتا زیر نظر بگیرند.

• به عنوان بخشی از آزمایش‌های مهم دیابت سالانه و بررسی تغییرات قند خون در طول زمان
• برای زنان باردار، به منظور بررسی تأثیر هورمون‌های بارداری بر قند خون
• اگر علائم دیابت، سابقه خانوادگی یا عوامل خطر داشته باشید
• اگر قبلاً سطح قند خون شما بالاتر از حد طبیعی بوده باشد

بسیاری از افراد مبتلا به پیش‌دیابت، دیابت نوع ۲ یا دیابت بارداری در ابتدا هیچ علائمی ندارند.

چه کسانی باید آزمایش FBS بدهند؟

اگر شرایط زیر را دارید، حتماً با پزشک خود در مورد انجام منظم آزمایش FBS مشورت کنید:

• سن بالای ۴۵ سال: غربالگری منظم باید از این سن شروع شود.
• اضافه وزن یا چاقی: داشتن BMI بالا خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد.
• سابقه خانوادگی دیابت: اگر والدین یا خواهر و برادر شما دیابت دارند.
• فشار خون بالا (بالاتر از 140/90 mmHg).
• سطوح غیرعادی کلسترول: بالا بودن تری‌گلیسیرید یا پایین بودن HDL (کلسترول خوب).
• سابقه دیابت بارداری یا به دنیا آوردن نوزادی با وزن بالای 4 کیلوگرم.

چه آزمایش‌هایی برای تشخیص دیابت استفاده می‌شود؟

پزشکان از چند آزمایش برای تشخیص دیابت و پیش‌دیابت استفاده می‌کنند که برای اطلاعات دقیق تر می‌توانید آزمایش های مهم برای دیابت را مطالعه کنید.

آزمایش قند خون ناشتا (FPG)

• پس از حداقل ۸ ساعت ناشتایی انجام می‌شود.
• دقیق‌ترین نتایج در صبح به‌دست می‌آیند.

آزمایش A1C

• میانگین قند خون سه ماه گذشته را نشان می‌دهد.
• نیازی به ناشتا بودن ندارد.
• در برخی موارد مثل سه‌ماهه دوم و سوم بارداری یا بیماری‌های خونی ممکن است دقیق نباشد.
• نتایج به‌صورت درصد ارائه می‌شود (مثلاً A1C = 7%).

آزمایش قند خون تصادفی

• در هر زمان از روز انجام می‌شود.
• در مواردی که علائم دیابت وجود دارد اما زمان کافی برای ناشتا بودن نیست، به‌کار می‌رود.

آزمایش غربالگری با گلوکز (Glucose Challenge Test)

• برای تشخیص دیابت بارداری استفاده می‌شود.
• نیازی به ناشتایی نیست.
• اگر قند خون بیشتر از ۱۳۵ تا ۱۴۰ mg/dL باشد، آزمایش تحمل گلوکز خوراکی توصیه می‌شود.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

• برای تشخیص دیابت نوع ۲، پیش‌دیابت و دیابت بارداری.
• پرهزینه‌تر و سخت‌تر از سایر تست‌ها است.
• نیاز به ناشتا بودن دارد.
• قند خون قبل و ۲ ساعت پس از مصرف شربت قندی اندازه‌گیری می‌شود.

در دوران بارداری، قند خون در فواصل ساعتی به مدت ۲ تا ۳ ساعت اندازه‌گیری می‌شود.

آمادگی‌های لازم قبل از آزمایش FBS

نتیجه آزمایش FBS به شدت به آمادگی شما وابسته است. اگر این نکات را رعایت نکنید، ممکن است نتیجه‌ای کاملاً اشتباه دریافت کرده و درگیر استرس و نگرانی بی‌مورد شوید.

تفسیر آزمایش fbs:

تفسیر نتایج FBS بر اساس واحد میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dL) یا میلی‌مول بر لیتر (mmol/L)‌ انجام می‌شود. اما در ایران معمولاً از واحد mg/dL استفاده می‌شود.

• طبیعی: 70-99 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر
• پیش‌دیابت: 100-125 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر
• دیابت: 126 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر یا بالاتر (در دو آزمایش جداگانه)

توجه حیاتی: هیچگاه با یک بار آزمایش بالاتر از 126 تشخیص دیابت قطعی داده نمی‌شود. تشخیص نهایی توسط پزشک و پس از تکرار آزمایش و در نظر گرفتن سایر علائم بالینی صورت می‌گیرد.

انواع تست‌های قند خون

آزمایش FBS تنها ابزار تشخیص دیابت نیست. تست‌های دیگری نیز وجود دارند که هر کدام اطلاعات منحصربه‌فردی در مورد وضعیت قند خون شما در اختیار پزشک قرار می‌دهند:

تفاوت FBS (خون وریدی) با تست قند مویرگی (گلوکومتر)

بسیاری از افراد برای سنجش روزانه از دستگاه‌های تست قند خانگی (گلوکومتر) استفاده می‌کنند که با گرفتن خون از نوک انگشت (خون مویرگی) کار می‌کند.

FBS آزمایشگاهی (خون وریدی) دقیق‌تر است، زیرا:

1. استاندارد مرجع: آزمایشگاه از تجهیزات استاندارد و دقیق برای اندازه‌گیری گلوکز در پلاسمای خون (بخش مایع) استفاده می‌کند.
2. خون وریدی در مقابل مویرگی: میزان قند در خون وریدی (که از رگ بازو گرفته می‌شود) در شرایط ناشتایی پایدارتر از خون مویرگی (انگشت) است.
3. هدف متفاوت: گلوکومتر برای پایش روزانه و مدیریت دوز انسولین است، اما FBS برای تشخیص قطعی یا غربالگری اولیه استفاده می‌شود.

آزمایش FBS در بارداری

اندازه‌گیری قند خون در دوران بارداری بسیار حیاتی است، چرا که دیابت بارداری (Gestational Diabetes) می‌تواند خطراتی برای مادر و جنین (مانند وزن زیاد نوزاد، پره‌اکلامپسی یا زایمان زودرس) به همراه داشته باشد. در این صورت بهتر است همواره تحت نظر پزشک پیش بروید و در صورت لزوم از خدمات سونوگرافی در منزل نیز استفاده نمایید.

زمان مناسب انجام تست قند خون در دوران بارداری:

• تست اولیه: معمولاً در اولین ویزیت بارداری (یا سه ماهه اول) یک تست FBS ساده گرفته می‌شود تا دیابت از قبل موجود در فرد تشخیص داده شود. در این مرحله نیز مانند حالت عادی نیاز به 8 تا 12 ساعت ناشتایی است.
• غربالگری اصلی: غربالگری اصلی دیابت بارداری معمولاً با تست OGTT (آزمایش تحمل گلوکز خوراکی) بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود.

توجه: مقادیر نرمال قند خون در دوران بارداری سخت‌گیرانه‌تر از افراد عادی است. اگر قند خون ناشتای شما در بارداری بالاتر از 95 mg/dL باشد، نیاز به پیگیری جدی و انجام تست‌های تکمیلی است.

علل بالا بودن قند خون ناشتا

اگر نتیجه FBS شما خارج از محدوده نرمال است، نباید نگران شوید، اما باید آن را جدی بگیرید و با پزشک مشورت کنید. بالا بودن FBS می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

• دیابت یا پیش‌دیابت: شایع‌ترین علت.
• استرس و بیماری: بیماری‌های حاد، عفونت‌ها یا جراحی‌ها می‌توانند قند خون را موقتاً بالا ببرند.
• داروها: مصرف استروئیدها، داروهای ادرارآور یا برخی داروهای اعصاب.
• بیماری‌های هورمونی: پرکاری تیروئید، سندرم کوشینگ (افزایش کورتیزول) یا بیماری‌های غدد فوق کلیوی.
• پدیده سحرگاهی (Dawn Phenomenon): افزایش طبیعی قند خون در اوایل صبح (بین 4 تا 8 صبح) به دلیل ترشح هورمون‌های رشد.

علل پایین بودن قند خون ناشتا

قند خون کمتر از 70 mg/dL نشان‌دهنده هیپوگلیسمی است:

• مصرف بیش از حد داروهای دیابت: شایع‌ترین علت در افراد دیابتی، تزریق دوز بالای انسولین یا مصرف بیش از حد داروهای کاهنده قند است.
• ناشتایی طولانی‌مدت یا سوءتغذیه شدید.
• نوشیدن الکل: الکل می‌تواند توانایی کبد برای آزاد کردن گلوکز را مختل کند.
• اختلالات پانکراس یا کبد.

اگر نتیجه آزمایش FBS غیرطبیعی باشد، چه اقداماتی لازم است؟

اگر نتیجه آزمایش شما در محدوده پیش‌دیابت (100-125 mg/dL)‌ یا دیابت (126 mg/dL و بالاتر) قرار گرفت، باید این سه مرحله را طی کنید:

۱. تکرار آزمایش و تست‌های تکمیلی

پزشک معمولاً آزمایش FBS را تکرار می‌کند. اگر نتیجه مجدداً بالا بود، برای تشخیص قطعی و دقیق‌تر، آزمایش‌های تکمیلی مانند HbA1c و OGTT تجویز خواهد شد.

۲ . اقدامات لازم در شرایط پیش‌دیابت

اگر در فاز پیش‌دیابت هستید، خبر خوب این است که شما در یک “فرصت طلایی” قرار دارید. در این مرحله نیازی به مصرف دارو نیست و می‌توانید با تغییرات سبک زندگی، وضعیت خود را به حالت عادی برگردانید:

• رژیم غذایی: کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده (شیرینی‌جات، نوشابه)، افزایش مصرف فیبر (سبزیجات، حبوبات) و غلات کامل.
• ورزش: روزانه حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط (مانند پیاده‌روی سریع) داشته باشید.
• کاهش وزن: کاهش 5 تا 7 درصد از وزن بدن می‌تواند خطر ابتلا به دیابت را به شدت کاهش دهد.

۳. شروع فرآیند درمانی

در صورت تشخیص دیابت، حتماً باید زیر نظر پزشک متخصص (غدد یا داخلی) و یا پزشک در منزل متخصص نبض اول درمان را شروع کنید. درمان شامل ترکیبی از داروها (قرص یا انسولین)، رژیم غذایی سخت‌گیرانه و فعالیت بدنی است. هدف اصلی، رساندن قند خون به محدوده هدف است تا از عوارض طولانی‌مدت پیشگیری شود.

جدول تفسیر جامع نتایج قند خون

برای داشتن یک تصویر کامل از وضعیت متابولیک بدن، معمولاً این سه آزمایش (FBS, A1C, OGTT) با هم تفسیر می‌شوند:

اگر FBS بین 100 تا 125 باشد (پیش‌دیابت):

1. رعایت رژیم غذایی سالم (کم‌قند، پر فیبر)
2. ورزش منظم (حداقل ۳۰ دقیقه، ۵ روز در هفته)
3. کاهش وزن در صورت اضافه‌وزن
4. پرهیز از نوشابه و قندهای ساده
5. بررسی منظم قند خون هر چند ماه

:اگر FBS بالای 126 باشد (احتمال دیابت)

 اگر این عدد در دو بار آزمایش تأیید شود، شما دیابت نوع ۲ دارید

دیابت نوع ۱

معمولاً در کودکان و نوجوانان با علائمی مانند تشنگی زیاد و ادرار مکرر یا شرایطی مانند کتواسیدوز دیابتی تشخیص داده می‌شود. علائم در بزرگسالان ممکن است مبهم‌تر باشند. دیابت نوع ۱ ممکن است ارثی باشد

دیابت نوع ۲

کارشناسان توصیه می‌کنند افراد زیر به‌طور منظم برای دیابت نوع ۲ آزمایش شوند:

• افراد بالای ۳۵ سال
• کسانی که از نژادهای: سرخ‌پوست آمریکایی، سیاه‌پوست، آسیایی، لاتین‌تبار یا جزیره‌نشین اقیانوس آرام هستند
• افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی همراه با یک عامل خطر دیگر
• زنانی که قبلاً دیابت بارداری داشته‌اند

• کودکان و نوجوانان (۱۰ تا ۱۸ سال) نیز در صورت داشتن اضافه‌وزن یا چاقی و یک عامل خطر دیگر باید آزمایش شوند.
• در صورت نرمال بودن نتایج آزمایش، باید هر ۳ سال یک‌بار تکرار شود.
• در صورت بالا بودن قند خون، اما نه در حد دیابت، فرد به عنوان پیش‌دیابتی تشخیص داده می‌شود. این وضعیت احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد، ولی قابل پیشگیری است.

دیابت بارداری

• تمام زنان بارداری که قبلاً دیابت نداشته‌اند، باید بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری برای دیابت بارداری آزمایش شوند.
• اگر دیابت بارداری داشتید، باید ۱۲ هفته پس از زایمان دوباره آزمایش شوید تا مشخص شود دیابت نوع ۲ دارید یا خیر.

آزمایش FBS می‌تواند به راحتی در خانه شما انجام شود. دیگر نیازی به رفتن به آزمایشگاه نیست. با استفاده از خدمات آنلاین نبض اول، شما می‌توانید آزمایش خون خود را در منزل و به صورت کاملاً امن انجام دهید. این روش به شما امکان می‌دهد تا بدون هیچ‌گونه زحمت اضافی و در محیطی راحت، آزمایش FBS را دریافت کنید و از وضعیت سلامت خود مطلع شوید.

برای کسب اطلاعات بیشتر و درخواست آزمایش FBS در خانه، تنها کافیست با نبض اول تماس بگیرید. تیم ما آماده است تا با بهترین خدمات، سلامت شما را تضمین کند. از طریق شماره‌های تماس یا پیام‌رسان‌ها در ارتباط باشید و تجربه‌ای راحت و سریع از آزمایش در خانه را داشته باشید.

همه جا با شما

خدمات رسانی در تمام مناطق تهران و کرج

خط ویژه

021-88467223

مرکز تهران

021-88467223

شمال تهران

021-22735027

غرب تهران و کرج

021-44479615

شرق تهران

021-77681284

جنوب تهران

021-76872456

---

سوالات رایج شما :

• آزمایش FBS مهم است؟

این آزمایش برای تشخیص زودهنگام مشکلات قند خون و جلوگیری از بروز مشکلات جدی مانند دیابت ضروری است.

• آیا می‌توان آزمایش FBS را در خانه انجام داد؟

بله، برخی خدمات به شما این امکان را می‌دهند که آزمایش FBS را در خانه انجام دهید.

• آیا برای انجام آزمایش FBS نیاز به آماده‌سازی خاصی دارم؟

تنها نیاز به ناشتا بودن دارید و بهتر است از مصرف نوشیدنی‌های شیرین یا الکلی خودداری کنید.

• آزمایش FBS در خانه چگونه انجام می‌شود؟

می‌توانید با استفاده از کیت‌های خانگی مخصوص، سطح قند خون خود را در خانه اندازه‌گیری کنید. همچنین تیم نبض اول این خدمات را در خانه به همراه ویزیت پزشک در منزل برای شما انجام می‌دهد.

• نتایج بالای ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر چه معنایی دارند؟

اگر نتایج آزمایش FBS بالای ۱۲۵ میلی‌گرم باشد، احتمال ابتلا به دیابت وجود دارد.

• آیا باید داروها را قبل از آزمایش FBS قطع کنم؟

پیش از آزمایش FBS، حتما با پزشک خود مشورت کنید تا مشخص شود که داروها باید قطع شوند یا خیر.

• آزمایش FBS چقدر زمان می‌برد؟

آزمایش FBS معمولاً فقط چند دقیقه طول می‌کشد و نتایج آن معمولاً بعد از چند روز آماده می‌شود.ٰ

• اگر روز قبل از آزمایش شیرینی خورده باشم، نتیجه FBS چقدر خطا پیدا می‌کند؟

اگر ناشتایی 8 تا 12 ساعته را دقیقاً رعایت کرده باشید، غذایی که روز قبل خورده‌اید تأثیر مستقیمی بر نتیجه FBS نخواهد داشت. بدن شما در این 8 ساعت فرصت کافی برای تنظیم قند خون را دارد. با این حال، حفظ رژیم غذایی عادی قبل از آزمایش برای یک نتیجه دقیق‌تر همیشه توصیه می‌شود.

• آیا استرس می‌تواند نتیجه FBS را بالا ببرد؟

بله. استرس شدید (چه جسمی و چه روحی) باعث ترشح هورمون‌هایی مانند کورتیزول و آدرنالین می‌شود. این هورمون‌ها به طور موقت باعث افزایش قند خون می‌شوند تا بدن انرژی لازم برای مقابله با استرس را داشته باشد. اگر در روز آزمایش استرس زیادی دارید، حتماً به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید.

• آیا برای انجام آزمایش FBS باید مصرف داروهای روزانه خود را قطع کنم؟

فقط با دستور پزشک! در مورد داروهای دیابت (انسولین و قرص) و برخی داروهای دیگر (مانند استروئیدها) حتماً باید با پزشک مشورت کنید. قطع ناگهانی و خودسرانه هر دارویی، به خصوص داروهای دیابت، می‌تواند خطرناک باشد.

• اگر FBS پایین‌تر از 70 mg/dL باشد، چه معنی می‌دهد؟

نتیجه کمتر از 70 mg/dL نشان‌دهنده هیپوگلیسمی (افت قند خون) است. این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و علائمی مانند ضعف، سرگیجه، لرزش یا تپش قلب ایجاد کند. اگر این اتفاق افتاد، باید فوراً یک منبع قند سریع (مثل آبمیوه یا حبه قند) مصرف کنید و حتماً با پزشک مشورت کنید تا علت اصلی آن (مانند دوز بالای دارو یا ناشتایی طولانی) مشخص شود.