محل تزریق سرم در دست کجاست؟ آموزش نحوه صحیح رگ گرفتن برای تزریق سرم و آمپول

تزریق سرم، یکی از رایج‌ترین و حیاتی‌ترین اقدامات پزشکی است که برای جبران مایعات بدن، تجویز داروها و حفظ تعادل الکترولیت‌ها انجام می‌شود. برای بسیاری از بیماران و همراهانشان، این فرآیند می‌تواند با اضطراب و سوالات متعددی همراه باشد. این گزارش جامع با هدف ارائه اطلاعاتی دقیق، کاربردی و انسانی، به تمامی جنبه‌های تزریق سرم می‌پردازد؛ از شناخت رگ‌های مناسب گرفته تا مراحل گام‌به‌گام رگ‌گیری و نکات ایمنی کلیدی. هدف این است که با درک عمیق‌تر این فرآیند، تجربه درمانی شما یا عزیزانتان با آرامش و اطمینان بیشتری همراه شود.

بیشتر بیمارانی که به دلایل مختلف در بخش‌های مختلف بیمارستان‌ها بستری هستند، در طول درمان خود، به تزریق سرم در منزل نیاز خواهند داشت. تزریق سرم نه تنها مایع و الکترولیت‌های بدن بیماران را تأمین می کند، بلکه در اغلب موارد راهی است برای تزریق داروهای مورد نیاز آن‌ها به همین دلیل مهارت رگ گرفتن برای تزریق سرم یکی از اصلی‌ترین مهارت‌های مورد نیاز پرستاران می‌باشد. به همین دلیل تصمیم داریم در این مقاله درباره محل تزریق سرم در دست و نحوه صحیح رگ گرفتن از بیماران مطالبی را ارائه دهیم؛ پس با ما همراه باشید.

آشنایی با شاهراه‌های حیاتی بدن: چرا تزریق در رگ انجام می‌شود؟

پیش از آنکه به تکنیک‌های عملی بپردازیم، درک اصول پایه‌ای و آناتومی بدن، به ویژه تفاوت حیاتی میان رگ‌های مختلف، برای تضمین ایمنی و موفقیت این فرآیند ضروری است. این بخش، دانش بنیادینی را که هر فردی باید درباره تزریق وریدی بداند، فراهم می‌کند.

سرم دست: فراتر از یک تزریق ساده

تزریق سرم در دست، صرفاً وارد کردن یک سوزن به بدن نیست؛ بلکه ایجاد یک «خط وریدی» یا یک مسیر دسترسی مستقیم به جریان خون است. این مسیر، شاهراهی برای رساندن سریع و مؤثر مایعات، داروها و مواد مغذی به تمام نقاط بدن محسوب می‌شود. در شرایط اورژانسی، این خط وریدی می‌تواند نجات‌بخش باشد، زیرا به کادر درمان اجازه می‌دهد داروها را بدون تأخیر به بیمار برسانند.

نکته کلیدی که این فرآیند را از یک تزریق ساده متمایز می‌کند، استفاده از وسیله‌ای به نام «آنژیوکت» (Angiocath) یا «کانولا» (Cannula) است. برخلاف تصور عمومی، پس از رگ‌گیری، یک سوزن تیز و فلزی در دست شما باقی نمی‌ماند. آنژیوکت وسیله‌ای دو قسمتی است: یک سوزن فلزی تیز که درون یک لوله پلاستیکی نرم و انعطاف‌پذیر قرار دارد. سوزن فلزی تنها برای سوراخ کردن پوست و ورود به رگ استفاده می‌شود. بلافاصله پس از ورود موفقیت‌آمیز به رگ، سوزن فلزی به طور کامل خارج شده و تنها لوله پلاستیکی نرم (کانولا) در داخل رگ باقی می‌ماند.

این طراحی هوشمندانه، مزایای متعددی برای بیمار به همراه دارد. اولاً، امکان تزریق‌های مکرر را بدون نیاز به سوراخ کردن مجدد رگ فراهم می‌کند که به کاهش درد و اضطراب بیمار کمک شایانی می‌نماید. ثانیاً، چون یک جسم نرم و انعطاف‌پذیر در رگ قرار دارد، بیمار می‌تواند با راحتی بیشتری دست خود را حرکت دهد. این دسترسی پایدار، که می‌تواند تا ۷۲ ساعت در محل باقی بماند، فرآیند درمان را برای بیمار و کادر درمان ساده‌تر و ایمن‌تر می‌سازد. بنابراین، سرم دست یک مجرای درمانی است، نه یک تزریق لحظه‌ای.

آناتومی رگ‌های دست برای رگ‌گیری

برای تزریق وریدی، پرستاران و پزشکان از سیاهرگ‌ها (وریدها) استفاده می‌کنند، نه سرخرگ‌ها (شریان‌ها). دلیل این انتخاب بسیار مهم است: سیاهرگ‌ها به سطح پوست نزدیک‌ترند، دیواره‌های نازک‌تری دارند و خون را با فشار کمتری به سمت قلب بازمی‌گردانند که این ویژگی‌ها آن‌ها را برای ورود سوزن مناسب‌تر می‌سازد.

دست انسان شبکه‌ای غنی از سیاهرگ‌های سطحی دارد که برای رگ‌گیری ایده‌آل هستند. مهم‌ترین و پرکاربردترین این رگ‌ها عبارتند از:

• وریدهای پشت دست (Dorsal Metacarpal Vein): این رگ‌ها به راحتی قابل مشاهده‌اند و یک نقطه شروع متداول برای رگ‌گیری محسوب می‌شوند.
• ورید سفالیک (Cephalic Vein): یک ورید بزرگ و قابل اعتماد که از سمت شست در مچ دست شروع شده و در طول ساعد به سمت بالا حرکت می‌کند.
• ورید بازیلیک (Basilic Vein): این ورید بزرگ در قسمت داخلی ساعد (سمت انگشت کوچک) قرار دارد. اگرچه این رگ گزینه خوبی است، اما به دلیل نزدیکی به عصب و شریان بازویی، رگ‌گیری از آن به دقت بیشتری نیاز دارد.
• وریدهای حفره آرنج (Antecubital Fossa): این ناحیه که در جلوی آرنج قرار دارد، دارای وریدهای بزرگ و برجسته‌ای است که رگ‌گیری از آن‌ها نسبتاً آسان است. به همین دلیل، این محل اغلب برای خون‌گیری یا تزریقات اورژانسی انتخاب می‌شود.

یک اصل نانوشته اما حیاتی در پرستاری، انتخاب محل رگ‌گیری به روش «از دور به نزدیک» (Distal-to-Proximal) است. به این معنا که کادر درمان همیشه تلاش می‌کند اولین رگ‌گیری را از پایین‌ترین نقطه ممکن (مثلاً پشت دست) آغاز کند و در صورت عدم موفقیت یا نیاز به رگ‌گیری مجدد، به نقاط بالاتر (مانند ساعد یا بازو) برود. دلیل این استراتژی هوشمندانه، حفظ یکپارچگی سیستم عروقی است. اگر یک ورید در ساعد آسیب ببیند یا مایع از آن نشت کند، هرگونه تلاش برای رگ‌گیری در نقاط پایین‌تر از آن (مثلاً در مچ یا پشت دست) بی‌فایده خواهد بود، زیرا مایع تزریقی از محل آسیب‌دیده بالادست نشت خواهد کرد. این رویکرد سیستماتیک نشان می‌دهد که حتی یک تلاش ناموفق برای رگ‌گیری نیز بخشی از یک برنامه درمانی حساب‌شده برای حفظ گزینه‌های آینده است.

رگ اصلی دست کدام است؟ و سرم را به کدام رگ میزنند؟

وقتی صحبت از «رگ اصلی» دست می‌شود، باید بین دو نوع رگ اصلی تفاوت قائل شد: سرخرگ‌ها (شریان‌ها) که خون را از قلب به دست می‌رسانند و سیاهرگ‌ها (وریدها) که خون را به قلب بازمی‌گردانند. سرخرگ‌های اصلی دست شامل شریان رادیال (که نبض مچ از آن گرفته می‌شود) و شریان اولنار هستند. تزریق در این رگ‌ها اکیداً ممنوع و بسیار خطرناک است.

برای تزریق سرم، از سیاهرگ‌ها استفاده می‌شود. در این میان، وریدهای سفالیک و بازیلیک به دلیل قطر بزرگ و مسیر مستقیم شان، «رگ‌های اصلی» یا بهترین گزینه‌ها برای تزریق سرم محسوب می‌شوند. انتخاب نهایی به وضعیت رگ‌های بیمار، نوع دارو و مدت زمان درمان بستگی دارد. درک تفاوت بین این دو نوع رگ برای ایمنی بیمار حیاتی است.

برای انتخاب محل تزریق سرم در دست باید به راحت بودن بیمار، وضعیت قرار گرفتن او، میزان توانایی نگهداشتن سوزن در ورید، نوع سرم و عوارض احتمالی ناشی از تزریق سرم توجه شود. در اغلب موارد به نظر می‌رسد وریدهای موجود در پشت دست و ساعد و هم چنین وریدهای موجود در ناحیه جلوی آرنج مناسب‌ترین محل تزریق سرم در دست هستند چراکه وریدهای این نواحی معمولاً سطحی و ضخیم هستند و نزدیک شریان‌ها قرار گرفته‌اند و تنها در ده درصد بیماران ممکن است شریانی در ناحیه آرنج قرار گرفته باشد و با ورید اشتباه گرفته شود.

بهترین رگ برای سرم: معیارهای انتخاب یک رگ ایده‌آل

انتخاب بهترین رگ برای تزریق سرم، یک تصمیم بالینی دقیق است که فراتر از پیدا کردن یک رگ قابل مشاهده است. یک پرستار ماهر، رگ را نه‌تنها با چشم، بلکه با لمس کردن ارزیابی می‌کند. در واقع، «حس» یک رگ اغلب مهم‌تر از «ظاهر» آن است. معیارهای یک رگ ایده‌آل عبارتند از:

• صاف و مستقیم: رگی که مسیر مستقیمی دارد، ورود و پیش‌روی آنژیوکت را آسان‌تر می‌کند و از پیچ‌خوردگی کانولا جلوگیری می‌نماید.
• حالت ارتجاعی و فنری (Bouncy): وقتی رگ را با نوک انگشت فشار می‌دهید، باید حسی شبیه به لمس یک لوله لاستیکی نرم و پر داشته باشد. این حالت نشان‌دهنده سلامت و قابلیت ارتجاعی دیواره رگ است. رگ‌های سفت و طناب‌مانند، به خصوص در افراد مسن، ممکن است اسکلروزه (سخت) شده باشند و به راحتی پاره شوند.
• موقعیت مناسب: بهتر است رگ در محلی دور از مفاصل (مانند مچ یا آرنج) انتخاب شود. حرکت مفصل می‌تواند باعث جابجایی یا خم شدن کانولا شده و جریان سرم را مختل کند یا حتی به دیواره رگ آسیب برساند.
• عدم وجود آسیب قبلی: ناحیه‌ای که برای رگ‌گیری انتخاب می‌شود باید فاقد هرگونه علائم عفونت، التهاب، کبودی یا اسکار ناشی از تزریقات قبلی باشد.
• انتخاب دست غیر غالب: در صورت امکان، از دست غیر غالب بیمار (مثلاً دست چپ برای یک فرد راست‌دست) استفاده می‌شود تا بیمار بتواند با دست دیگر خود به راحتی فعالیت‌های روزمره را انجام دهد.

گاهی بهترین رگ، رگی نیست که به وضوح دیده می‌شود. یک پرستار ممکن است رگی عمیق‌تر را که با لمس کردن حس بهتری دارد، به یک رگ سطحی اما نازک و شکننده ترجیح دهد. این انتخاب بر اساس تجربه و دانش بالینی صورت می‌گیرد و هدف آن تضمین یک خط وریدی پایدار و ایمن برای طول دوره درمان است.

هنر رگ‌گیری: راهنمای گام‌به‌گام و کاربردی

رگ‌گیری یک مهارت بالینی است که به ترکیبی از دانش، دقت و تجربه نیاز دارد. در این بخش، مراحل این فرآیند به صورت گام‌به‌گام و با زبانی ساده تشریح می‌شود تا درک بهتری از آنچه در حین تزریق سرم رخ می‌دهد، به دست آورید.

نحوه صحیح رگ گرفتن برای تزریق سرم: تکنیک‌های حرفه‌ای

فرآیند رگ‌گیری با آنژیوکت شامل مجموعه‌ای از مراحل دقیق و حساب‌شده برای تضمین ایمنی و موفقیت است. این مراحل به شرح زیر است:

در ادامه نحوه صحیح رگ گرفتن با جزئیات ارائه می‌شود:

1. آماده‌سازی (Preparation): اولین قدم، رعایت بهداشت است. کادر درمان دست‌های خود را شسته، دستکش استریل می‌پوشند و تمام تجهیزات لازم شامل آنژیوکت با سایز مناسب، پد الکلی، گارو (تورنیکه)، چسب و ست سرم هواگیری‌شده را آماده می‌کنند. در این مرحله، به بیمار توضیح داده می‌شود که چه اقدامی قرار است انجام شود تا اضطراب او کاهش یابد.
2. بستن گارو (Tourniquet Application): گارو یا تورنیکه، یک نوار کشی است که حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر بالاتر از محل انتخابی برای رگ‌گیری، به دور بازو بسته می‌شود. هدف از این کار، محدود کردن جریان خون وریدی و در نتیجه، برجسته‌تر و پرخون‌تر شدن رگ‌ها برای تسهیل رگ‌گیری است. گارو نباید آنقدر سفت بسته شود که جریان خون سرخرگی را قطع کند؛ به همین دلیل، پرستار همیشه نبض مچ دست (نبض رادیال) را کنترل می‌کند. همچنین، گارو نباید برای مدت طولانی (بیش از یک یا دو دقیقه) بسته بماند.
3. پیدا کردن و ضدعفونی رگ (Finding and Disinfecting the Vein): از بیمار خواسته می‌شود تا چند بار دست خود را مشت کرده و باز کند تا رگ‌ها بهتر نمایان شوند. پرستار با لمس کردن (پالپاسیون)، بهترین رگ را بر اساس معیارهای ذکر شده انتخاب می‌کند. سپس، محل مورد نظر با پد الکلی به صورت دورانی از مرکز به خارج ضدعفونی شده و اجازه داده می‌شود تا الکل در معرض هوا خشک شود. این خشک شدن برای اثربخشی کامل ضدعفونی ضروری است.
4. ورود به رگ (Entering the Vein): پرستار در منزل با استفاده از شست دست غیر غالب خود، پوست را در پایین‌تر از محل ورود، کمی به سمت پایین می‌کشد. این کار باعث ثابت شدن رگ شده و از لغزیدن آن زیر پوست در هنگام ورود سوزن جلوگیری می‌کند. سپس، آنژیوکت را طوری که سوراخ سرسوزن (بِوِل) رو به بالا باشد، با زاویه‌ای بین 15∘ تا 30∘ نسبت به سطح پوست، وارد پوست و سپس دیواره رگ می‌کند.
5. تایید ورود و پیش‌روی (Confirmation and Advancement): لحظه‌ای که نوک سوزن وارد فضای داخلی رگ می‌شود، مقدار کمی خون به داخل محفظه شفاف انتهای آنژیوکت بازمی‌گردد که به آن «فلش‌بک» (Flashback) می‌گویند. مشاهده این بازگشت خون، نشانه موفقیت‌آمیز بودن ورود به رگ است. این مرحله، حساس‌ترین بخش کار است. پس از مشاهده فلش‌بک، پرستار زاویه ورود را به شدت کاهش می‌دهد تا تقریباً موازی با پوست قرار گیرد. سپس، کل مجموعه آنژیوکت (سوزن و کانولا) را تنها چند میلی‌متر دیگر به جلو می‌راند. این کار حیاتی تضمین می‌کند که نه تنها نوک سوزن، بلکه خود لوله پلاستیکی (کانولا) نیز به طور کامل وارد رگ شده باشد. این همان نکته‌ای است که تفاوت بین یک رگ‌گیری موفق و نشت مایع به زیر پوست (اینفیلتراسیون) را رقم می‌زند.
6. خارج کردن سوزن و فیکس کردن (Removing the Needle and Securing): پس از اطمینان از قرارگیری صحیح کانولا، پرستار ابتدا گارو را باز می‌کند. سپس، با یک انگشت، روی رگ را در قسمت بالاتر از نوک کانولا به آرامی فشار می‌دهد تا از خروج خون جلوگیری کند. همزمان با ثابت نگه داشتن کانولای پلاستیکی، سوزن فلزی را به طور کامل از داخل آن بیرون می‌کشد و در نهایت، ست سرم را به انتهای کانولا متصل می‌کند. در پایان، کانولا با استفاده از چسب مخصوص به طور محکم روی پوست ثابت می‌شود تا از هرگونه جابجایی جلوگیری شود.

بهتر است موقع رگ گرفتن به موارد زیر توجه کنید:

• از نواحی که درگیر عفونت، ترومبوز یا التهاب هستند، رگ گیری نکنید چراکه رگ گیری از محل عفونت، باعث ورود عفونت به جریان خون می‌شود.
• محل تزریق سرم در دست نباید علائم عفونت نظیر گرمی، قرمزی و تورم رگ را نشان دهد.
• از اندام‌هایی که تحت ماستکتومی هستند یا فیستول گرافت دارند، رگ‌گیری نکنید.

نحوه صحیح رگ گرفتن برای آمپول

این یکی از بزرگترین سوءتفاهم‌های رایج در میان عموم مردم است. پاسخ کوتاه و قاطع این است: برای تزریق آمپول نیازی به رگ گرفتن نیست.

1. تزریق وریدی (Intravenous – IV): این روش برای تزریق سرم یا داروهایی استفاده می‌شود که باید به سرعت و به طور مستقیم وارد جریان خون شوند. هدف، رسیدن فوری دارو به تمام بدن است. به همین دلیل، این تزریق حتماً باید در داخل سیاهرگ (ورید) انجام شود و نیازمند مهارت «رگ‌گیری» است.
2. تزریق عضلانی (Intramuscular – IM): این روش برای تزریق آمپول (مانند بسیاری از واکسن‌ها، ویتامین‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها) استفاده می‌شود. در این روش، دارو به داخل بافت عضله (مانند عضله باسن یا بازو) تزریق می‌شود، نه رگ. بافت عضله سرشار از عروق خونی است و دارو به تدریج از عضله جذب جریان خون می‌شود. این جذب تدریجی برای عملکرد برخی داروها ضروری است.

در واقع، هنگام تزریق عضلانی، کادر درمان پس از ورود سوزن به عضله، پیستون سرنگ را کمی به عقب می‌کشند (عملی به نام آسپیره کردن) تا مطمئن شوند که نوک سوزن به اشتباه وارد یک رگ خونی نشده باشد. اگر خون وارد سرنگ شود، محل تزریق نامناسب بوده و باید اصلاح شود. بنابراین، هدف در تزریق عضلانی، دقیقاً اجتناب از ورود مستقیم به رگ است. در صورت نیاز جهت استفاده از خدمات تزریقات در منزل میتوانید با کارشناسان ما تماس حاصل فرمایید.

کنول در دست: آنژیوکت چیست و چگونه کار می‌کند؟

«کنول» یا «آنژیوکت» همان وسیله‌ای است که پس از رگ‌گیری در دست شما باقی می‌ماند و ست سرم به آن متصل می‌شود. درک ساختار این وسیله می‌تواند بسیاری از ترس‌های مرتبط با تزریق سرم را از بین ببرد. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، آنژیوکت از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

• سوزن راهنما (Stylet): یک سوزن فلزی، توخالی و تیز که وظیفه آن صرفاً ایجاد یک مسیر از طریق پوست و دیواره رگ است.
• کانولای پلاستیکی (Cannula): یک لوله پلاستیکی بسیار نازک، نرم و انعطاف‌پذیر که روی سوزن فلزی قرار گرفته است.

فرآیند کار به این صورت است که هر دو بخش با هم وارد رگ می‌شوند. پس از تأیید قرارگیری صحیح در رگ، سوزن فلزی و تیز به طور کامل خارج می‌شود و تنها کانولای پلاستیکی نرم در داخل رگ باقی می‌ماند. این بزرگترین منبع آرامش برای بیمار است: هیچ سوزن تیزی در دست شما باقی نمی‌ماند. این لوله نرم با حرکات دست شما خم می‌شود و خطر آسیب به دیواره رگ را به حداقل می‌رساند. این وسیله به شما اجازه می‌دهد تا بدون درد و ناراحتی ناشی از تزریقات مکرر، دارو و مایعات مورد نیاز خود را دریافت کنید و یک دسترسی ایمن و آماده برای شرایط اضطراری فراهم می‌کند.

تاثیر سن افراد در رگ گیری

در بیماران مسن یا بیماران خیلی جوان و کم سن، جداره وریدها شکننده است و ممکن است حین رگ گیری ورید پاره شود بنابراین بهتر است از پشت دست آن‌ها رگ گیری انجام نشود. جهت دریافت کلیه خدمات پرستار سالمند در منزل و تزریقات در منزل به صورت شبانه روزی با تیم نبض اول تماس بگیرید.

نحوه تزریق سرم به آنژیوکت

پس از اینکه کانولا با موفقیت در رگ قرار گرفت و محکم شد، فرآیند تزریق سرم آغاز می‌شود. این مراحل شامل موارد زیر است:

1. هواگیری ست سرم (Priming the IV Set): پیش از اتصال ست سرم به کانولا، پرستار گیره غلتکی روی لوله را باز کرده و اجازه می‌دهد مایع سرم در تمام طول لوله جریان یابد تا تمام حباب‌های هوا از آن خارج شوند. این مرحله که «هواگیری» نام دارد، یک اقدام ایمنی حیاتی برای جلوگیری از ورود هوا به جریان خون (آمبولی هوا) است. آمبولی هوا یک عارضه نادر اما بسیار خطرناک است و این اقدام ساده به طور کامل از آن پیشگیری می‌کند.
2. اتصال ست سرم: پس از هواگیری کامل، انتهای ست سرم به ورودی کانولا (هاب) متصل و محکم می‌شود.
3. تنظیم سرعت جریان (Flow Rate): بر روی لوله ست سرم، یک گیره غلتکی وجود دارد که با بالا و پایین بردن آن می‌توان سرعت ورود مایع به رگ را کنترل کرد. این سرعت بر اساس تعداد قطرات در دقیقه تنظیم می‌شود و میزان آن توسط پزشک بر اساس نیاز بیمار، نوع مایع و وضعیت بالینی او تعیین می‌گردد. برای مثال، یک نرخ معمول ممکن است «هر ۶ ثانیه یک قطره» باشد.
4. نظارت و پایش: در طول تزریق سرم، پرستار به طور مرتب محل تزریق را از نظر بروز هرگونه تورم، قرمزی، درد یا نشت مایع بررسی می‌کند. این علائم ممکن است نشان‌دهنده خروج کانولا از رگ یا بروز التهاب باشند. همچنین، علائم حیاتی بیمار مانند فشار خون و ضربان قلب نیز تحت نظر قرار می‌گیرد.

تزریقات عضلانی

تزریق عضلانی هم مانند تزریق زیر جلدی و وریدی از رایج‌ترین انواع تزریقات هستند. گاهی در شرایطی که تزریق دارو به داخل ورید آسیب زننده باشد یا استفاده از داروهای خوراکی باعث کم اثر شدن دارو یا آسیب به دستگاه گوارش بیمار شود، تزریق عضلانی پیشنهاد می شود. هم چنین به دلیل قوی بودن سیستم خون‌رسانی عضلانی، جذب دارو پس از تزریق در عضله سریع‌تر اتفاق می‌افتد و بافت عضله دارو را برای مدت زمان طولانی‌تری در خود نگه می‌دارد.

محل دقیق تزریق عضلانی

تزریق عضلانی در عضله‌های نواحی مختلف بدن قابل انجام است از جمله در ماهیچه دلتوئید موجود در قسمت فوقانی بازو ولی این قسمت می‌تواند میزان کمی از دارو را دریافت کند به همین دلیل معمولاً پزشکان، تزریق در این ناحیه را توصیه نمی‌کنند. ناحیه دیگر بدن که امکان تزریق عضلانی را دارد، ناحیه مفصل ران در لگن است که این ماهیچه کاملاً ضخیم است و هیچ کدام از اعصاب و رگ‌های اصلی از آن عبور نمی‌کنند و بنابراین یک ناحیه امن برای تزریق عضلانی در کودکان بالای ۷ ماه و بزرگسالان محسوب می‌شود.

عضلات چهار سر ران هم به عنوان محلی برای تزریق عضلانی مناسب هستند؛ هم چنین عضلات موجود در باسن‌ هم برای تزریق عضلانی استفاده می‌شوند ولی به دلیل عبور رگ سیاتیک در این ناحیه بسیاری از پزشکان تزریق به این عضلات را توصیه نمی‌کنند.

آموزش تزریق عضلانی

1. پیش از تزریق دستان خود را با آب و صابون بشویید.
2. تجهیزات لازم برای تزریق از جمله پنبه الکلی، پد استریل، محافظ سوزن سرنگ، دارو و سوزن استریل را آماده کنید.
3. محل تزریق را مشخص کنید و پوست آن ناحیه را با دو انگشت کمی ماساژ دهید تا عضله شل شود، سپس با الکل ضدعفونی کنید.
4. دارو را طبق تجویز پزشک آماده کنید و به درون سرنگ بکشید.
5. سوزن را با زاویه 90 درجه وارد عضله کنید و سپس آن را محکم بگیرید و پلانچر را به عقب بکشید، اگر خون وارد سرنگ نشد، یعنی سوزن را به محل مناسب وارد کرده‌اید.
6. پلانچر را به آرامی فشار دهید تا دارو تزریق شود.
7. پس از اتمام دارو، سوزن را از عضله بیرون بکشید و داخل محافظش قرار دهید.
8. محل تزریق را با استفاده از گاز استریل فشار دهید تا خون‌ریزی احتمالی متوقف شود.

انتخاب محل تزریق و ملاحظات ایمنی

انتخاب محل مناسب برای تزریق و آگاهی از خطرات احتمالی، بخش جدایی‌ناپذیر یک فرآیند درمانی ایمن است. این بخش به سوالات خاص در مورد محل‌های تزریق و هشدارهای حیاتی مرتبط با آن می‌پردازد.

محل تزریق سرم در دست

همانطور که در بخش آناتومی ذکر شد، بهترین و رایج‌ترین محل برای تزریق سرم، اندام‌های فوقانی (دست‌ها و بازوها) هستند. انتخاب دقیق محل بر روی دست، یک تصمیم بالینی است که با در نظر گرفتن مزایا و معایب هر ناحیه صورت می‌گیرد:

1. پشت دست (Dorsal Hand): این ناحیه به دلیل در دسترس بودن و صاف بودن رگ‌ها، یک انتخاب متداول است. با این حال، پوست این ناحیه نازک‌تر است و ممکن است تزریق در آن کمی دردناک‌تر باشد. همچنین، به دلیل شکنندگی بیشتر رگ‌ها و پوست در افراد مسن، گاهی از این محل اجتناب می‌شود.
2. ساعد (Forearm): وریدهای سفالیک و بازیلیک در ساعد، گزینه‌های فوق‌العاده‌ای هستند. این رگ‌ها معمولاً قطور، مستقیم و توسط بافت عضلانی به خوبی حمایت می‌شوند. از آنجایی که این ناحیه کمتر از مفاصل حرکت می‌کند، برای تزریقاتی که باید برای مدت طولانی‌تری باقی بمانند، ایده‌آل است.
3. جلوی آرنج (Antecubital Fossa): این ناحیه دارای رگ‌های بسیار بزرگ و قابل دسترسی است که رگ‌گیری از آنها را آسان می‌کند. به همین دلیل، برای خون‌گیری و تزریقات اورژانسی که سرعت عمل اهمیت دارد، بهترین گزینه است. اما برای یک سرم که قرار است برای ساعت‌ها یا روزها متصل بماند، انتخاب ایده‌آلی نیست؛ زیرا هر بار که بیمار آرنج خود را خم می‌کند، جریان سرم ممکن است قطع شده و خطر جابجایی کانولا یا آسیب به رگ افزایش می‌یابد.

بنابراین، یک تعادل بین «سهولت دسترسی» و «پایداری و راحتی بیمار» وجود دارد. یک پرستار باتجربه ممکن است از رگ بزرگ و واضح آرنج شما صرف‌نظر کرده و رگی را در وسط ساعد انتخاب کند، زیرا می‌داند این انتخاب برای طول دوره درمان شما عملکرد بهتری خواهد داشت.

شاهرگ دست چپ و راست کجاست؟ یک هشدار حیاتی

این سوال نشان‌دهنده یک نگرانی کاملاً به‌جا و مهم در مورد ایمنی تزریق است. «شاهرگ» یا سرخرگ اصلی که باید به هر قیمتی از تزریق در آن اجتناب شود، در هر دو دست وجود دارد و شناخت محل آن برای هر فردی مفید است. سرخرگ‌های اصلی که در معرض خطر تزریق اشتباهی قرار دارند، عبارتند از:

1. شریان رادیال (Radial Artery): در سمت داخلی مچ دست، در راستای انگشت شست قرار دارد. این همان رگی است که برای گرفتن نبض از آن استفاده می‌شود.
2. شریان براکیال (Brachial Artery): در ناحیه گودی آرنج، کمی به سمت داخل بدن قرار دارد و نبض آن در این ناحیه قابل لمس است.

بهترین و ساده‌ترین راه برای شناسایی این مناطق ممنوعه، استفاده از یک قانون ساده و حیاتی است: «هر جا نبض حس می‌شود، محل تزریق نیست.» سرخرگ‌ها تنها عروقی هستند که دارای ضربان یا نبض قابل لمس می‌باشند. کادر درمان آموزش دیده‌اند که پیش از هر تزریق، محل را برای عدم وجود نبض بررسی کنند.

تزریق اشتباهی به داخل سرخرگ یک اورژانس پزشکی فاجعه‌بار است. فشار بالای خون در سرخرگ باعث می‌شود دارو با سرعت و غلظت بالا به سمت بافت‌های دست (مانند انگشتان) حرکت کند. این امر منجر به درد سوزاننده و طاقت‌فرسا، اسپاسم شدید و انقباض سرخرگ شده و جریان خون به اندام را قطع می‌کند. این وضعیت می‌تواند به سرعت منجر به ایسکمی (نرسیدن خون)، گانگرن (سیاه شدن و مرگ بافت) و در نهایت، نیاز به قطع عضو شود. در صورت وقوع چنین اشتباهی، خون بازگشتی به داخل آنژیوکت به جای قرمز تیره، قرمز روشن و شفاف بوده و ممکن است با فشار بیرون بزند. این هشدار نشان می‌دهد که تزریق وریدی باید همیشه توسط فردی ماهر و آموزش‌دیده انجام شود.

محل تزریق سرم در پا: چرا این روش محدودیت دارد؟

استفاده از وریدهای پا برای تزریق سرم در بزرگسالان به طور کلی توصیه نمی‌شود و تنها در شرایط اضطراری و به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار می‌گیرد. دلیل اصلی این محدودیت، خطر بالای بروز عوارض جدی است، به ویژه ترومبوفلبیت (التهاب ورید همراه با تشکیل لخته خون) و ترومبوز ورید عمقی (DVT). جریان خون در اندام‌های تحتانی کندتر است و بی‌حرکتی بیمار این خطر را تشدید می‌کند. این لخته‌ها می‌توانند از جای خود حرکت کرده و به ریه‌ها برسند و باعث آمبولی ریه شوند که یک وضعیت مرگبار است.

با این حال، این محدودیت برای همه گروه‌های سنی یکسان نیست. تزریق سرم در پا برای نوزادان و کودکان خردسال (اطفال) یک روش رایج و قابل قبول است. دلایل این تفاوت عبارتند از:

• رگ‌های دست و بازوی نوزادان بسیار ریز و شکننده هستند و رگ‌گیری از آنها فوق‌العاده دشوار است.
• در مقابل، وریدهای روی پا و مچ پای نوزادان نسبتاً برجسته‌تر و قابل دسترس‌تر هستند.
• خطر تشکیل لخته خون خطرناک در کودکان بسیار کمتر از بزرگسالان است.

این تفاوت در رویکرد، نمونه‌ای از نحوه تصمیم‌گیری بالینی بر اساس ارزیابی «ریسک در برابر فایده» است. در یک نوزاد که نیاز فوری به مایعات یا دارو دارد، فایده دسترسی به یک خط وریدی (حتی در پا) بسیار بیشتر از ریسک نسبتاً پایین عوارض آن است. اما در یک بزرگسال که گزینه‌های ایمن‌تری (رگ‌های دست) در دسترس دارد، ریسک بالای لخته شدن خون در پا، این روش را به یک انتخاب نامطلوب تبدیل می‌کند.

سخن پایانی

یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مهارت‌های پرستاران، سرم زدن و انجام انواع تزریقات است. آشنایی با اصول اولیه و شناخت تجهیزات و هم چنین داشتن دانش کافی برای یافتن بهترین محل تزریق سرم در دست و دانستن نحوه صحیح رگ گرفتن می‌تواند علاوه بر اینکه کار پرستاران را راحت‌تر می‌کند، بیماران را نیز با کمترین عوارض و مشکلات ناشی از تزریق سرم مواجه کند.

تزریقات عضلانی به دلیل جذب سریع و عوارض احتمالی کم، بسیار رایج است. بهترین عضله برای تزریق به این شیوه، عضله موجود در ناحیه مفصل ران در لگن است که می‌تواند در بزرگسالان و نوزادان بالای هفت ماه استفاده شود.