RBC در آزمایش خون چیست و بالا پایین بودن آن یعنی چه؟

اگر مشکلاتی مانند خستگی، ضعف، رنگ پریدگی یا حتی سردرد و سرگیجه داشته باشید، ممکن است پزشک برای شما آزمایش RBC را تجویز کند. البته این علائم تنها چند مورد از مشکلاتی هستند که علتشان در این آزمایش مشخص می‌شود. در زمان‌هایی که پزشک مشکوک به کم خونی یا پرخونی شماست و یا به ارزیابی توانایی حمل اکسیژن گلبول های قرمز شما نیاز داشته باشد، از شما می‌خواهد که آزمایش RBC دهید. اما RBC چیست و بالا و پایین بودن آن چه چیزی را مشخص می‌کند؟ رنج طبیعی آن چیست و برای مطلوب بودن آن چه کار باید بکنیم؟ تا انتهای این مقاله از نبض اول با ما همراه باشید تا پاسخ تمامی سوالات خود را بگیرید.

آزمایش خون rbc چیست؟

آزمایش خون RBC (Red Blood Cell) یا شمارش گلبول‌های قرمز، یکی از آزمایش‌های رایج در بررسی کامل خون (CBC) است که تعداد گلبول‌های قرمز خون را در یک نمونه خون اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن و انتقال دی‌اکسید کربن به ریه‌ها برای دفع هستند. RBC معمولا به صورت میلیون سلول در میکرولیتر سنجیده می‌شود و اطلاعاتی درباره وضعیت سلامت خون و توانایی بدن در انتقال اکسیژن فراهم می‌کند.

همچنین بخوانید: مهم ترین مواردی که باید در مورد آزمایش خون بدانید!

چرا آزمایش RBC انجام می‌ شود؟

RBC بخشی از آزمایش شمارش کامل خون CBC است و می‌تواند به شناسایی شرایط و بیماری‌های مختلف کمک کند. در زیر به چیزهایی که شمارش گلبول‌های قرمز مشخص می‌کند اشاره می‌کنم:

1. تشخیص کم‌خونی (آنمی): اگر تعداد RBC پایین باشد، ممکن است نشان‌دهنده کم‌خونی باشد. کم‌خونی می‌تواند به دلایل مختلفی مثل کمبود آهن، ویتامین B12، اسید فولیک، خونریزی (مثل زخم معده یا قاعدگی شدید)، یا تخریب گلبول‌های قرمز (همولیز) رخ دهد.
   علائم: خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس.
2. تشخیص پرخونی (پلی‌سیتمی): اگر تعداد RBC بالا باشد، ممکن است نشان‌دهنده پرخونی باشد. این حالت می‌تواند به دلیل کم‌آبی (غلظت خون بالا)، بیماری‌های مزمن ریوی، مشکلات مغز استخوان (مثل پلی‌سیتمی ورا)، یا حتی زندگی در ارتفاعات بالا باشد.
   علائم: سردرد، سرگیجه، فشار خون بالا.
3. ارزیابی توانایی حمل اکسیژن: گلبول‌های قرمز اکسیژن را به بافت‌های بدن می‌رسانند. تعداد غیرطبیعی RBC می‌تواند نشان‌دهنده مشکل در تأمین اکسیژن بدن باشد.
4. بررسی سلامت مغز استخوان: مغز استخوان مسئول تولید گلبول‌های قرمز است. کاهش یا افزایش غیرطبیعی RBC می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در عملکرد مغز استخوان (مثل لوسمی یا نارسایی مغز استخوان) باشد.
5. ارتباط با سایر شاخص‌ها: شمارش RBC معمولاً همراه با شاخص‌هایی مثل هموگلوبین (Hb) و هماتوکریت (Hct) بررسی می‌شود تا تصویر کامل‌تری از وضعیت خون ارائه دهد. مثلاً:
   هموگلوبین پایین همراه با RBC پایین: کم‌خونی.
   هموگلوبین بالا همراه با RBC بالا: پرخونی.
6. تشخیص بیماری‌های مزمن یا التهابی: برخی بیماری‌ها مثل نارسایی کلیه، بیماری‌های کبدی، یا التهاب مزمن می‌توانند بر تولید یا عمر گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارند و در شمارش RBC منعکس شوند.

میزان نرمال rbc در خون

میزان نرمال گلبول‌های قرمز (RBC) در خون به جنسیت، سن و گاهی شرایط خاص (مثل ارتفاع محل زندگی) بستگی دارد.

محدوده نرمال RBC:

مردان بزرگسال: 4.7 تا 6.1 میلیون سلول در میکرولیتر
زنان بزرگسال: 4.2 تا 5.4 میلیون سلول در میکرولیتر
کودکان: 4.1 تا 5.5 میلیون سلول در میکرولیتر (بسته به سن متغیر است)
نوزادان: 4.8 تا 7.1 میلیون سلول در میکرولیتر (در بدو تولد بالاتر است و به‌تدریج کاهش می‌یابد)

در افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند، میزان RBC ممکن است به طور طبیعی کمی بیشتر باشد، چون بدن برای جبران کمبود اکسیژن گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌کند. همچنین در زنان باردار، به دلیل افزایش حجم پلاسما، ممکن است RBC کمی پایین‌تر از حد نرمال به نظر بیاید، که طبیعی است.

پایین بودن rbc نشانه چیست؟

پایین بودن تعداد گلبول‌های قرمز (RBC) در آزمایش خون معمولاً نشان‌دهنده مشکلی در تولید، عمر یا از دست رفتن این سلول‌ها است. این وضعیت اغلب با کم‌خونی (آنمی) مرتبط است. هرچند که پایین بودن RBC به تنهایی کافی نیست و باید با سایر شاخص‌ها مثل هموگلوبین (Hb)، هماتوکریت (Hct)، و MCV (حجم متوسط گلبول قرمز) بررسی شود تا علت دقیق مشخص شود. به طور مثال پایین بودن RBC همزمان با پایین بودن MCV نشان از کم خونی ناشی از کمبود آهن است در صورتی که اگر MCV بالا باشد، علت آن کمبود ویتامین B12 یا فیولیک اسید است. در صورتی که پزشک تشخیص دهد ممکن است به تزریق خون در منزل نیاز داشته باشید.

در صورتی که نتیجه آزمایش خود را دریافت کردید و RBC پایین بود، برای تشخیص دقیق تر و پیدا کردن علت آن، با پزشک در تماس باشید. ممکن است نیاز به آزمایش‌های تکمیلی مانند سطح آهن، فریتین یا ویتامین B12 نیاز داشته باشید. برای انجام آزمایش در منزل می‌توانید از خدمات نبض اول استفاده کنید.

بالا بودن rbc در آزمایش خون

بالا بودن تعداد گلبول‌های قرمز (RBC) در آزمایش خون، که به آن پرخونی یا پلی‌سیتمی (Polycythemia) می‌گویند، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این وضعیت نشان‌دهنده افزایش تولید گلبول‌های قرمز یا کاهش نسبی حجم پلاسما در خون است.

دلایل بالا بودن RBC:

1. پلی‌سیتمی ورا (Polycythemia Vera):
   یک بیماری نادر مغز استخوان که باعث تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز می‌شود.
   علت: جهش ژنتیکی (معمولاً در ژن JAK2).
   علائم: سردرد، سرگیجه، خارش پوست (به‌ویژه بعد از حمام گرم)، قرمزی صورت.
2. کم‌آبی (Dehydration):
   کاهش آب بدن باعث濃 شدن خون و افزایش نسبی RBC می‌شود (پرخونی کاذب).
   علت: اسهال شدید، استفراغ، تعریق زیاد.
   علائم: تشنگی، خشکی دهان، کاهش ادرار.
3. کمبود اکسیژن (هیپوکسی):
   بدن برای جبران کبود اکسیژن، RBC بیشتری تولید می‌کند.
   علت: بیماری‌های ریوی (مثل COPD)، آپنه خواب، زندگی در ارتفاعات بالا.
   علائم: تنگی نفس، خستگی، کبودی لب‌ها یا ناخن‌ها.
4. مصرف دخانیات یا سیگار:
   سیگار کشیدن باعث کاهش اکسیژن خون (به دلیل مونوکسید کربن) و تحریک تولید RBC می‌شود.
   علائم: سرفه مزمن، تنگی نفس.
5. بیماری‌های قلبی یا ریوی:
   مشکلات مادرزادی قلب یا بیماری‌های مزمن ریوی که اکسیژن‌رسانی را مختل می‌کنند.
   علائم: درد قفسه سینه، خستگی، تورم پاها.
6. مصرف داروها یا دوپینگ:
   استفاده از اریتروپویتین (EPO) یا استروئیدهای آنابولیک برای افزایش RBC (معمولاً در ورزشکاران).
   علائم: ممکن است بدون علامت باشد تا زمانی که عوارض ظاهر شود.
7. تومورها:
   برخی تومورها (مثل سرطان کلیه) هورمون اریتروپویتین ترشح می‌کنند که تولید RBC را افزایش می‌دهد.
   علائم: درد شکم، خون در ادرار.

وجود RBC در آزمایش ادرار

در نمونه گیری ادرار، تعداد گلبول‌های قرمز (Red Blood Cells) در ادرار بررسی می‌شود که به آن هِماتوری (وجود خون در ادرار) گفته می‌شود. وجود خون در ادرار طبیعی نیست و بنابراین عدد طبیعی آن 0 تا 4 گلبول قرمز در هر HPF است یا به طور کلی عدم وجود خون. در صورتی که این عدد بیش از 2 یا 4 باشد، نشان دهنده بیماری‌های احتمالی از جمله عفونت مجراری ادرای، سنگ کلیه، التهاب کلیه، آسی به مجاری ادراری یا بیماری جدی تر مانند سرطان مثانه یا کلیه می تواند باشد.

مطالب بیشتر: فشار خون در سالمندان چقدر باید باشد؟

چه چیزی ممکن است بر نتایج آزمایش RBC تأثیر بگذارد؟

نتایج آزمایش RBC (شمارش گلبول‌های قرمز خون) می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار بگیرد که شامل شرایط فیزیولوژیکی، محیطی، بیماری‌ها و حتی نحوه انجام آزمایش است.

• 1. عوامل فیزیولوژیکی:
  سن: در نوزادان RBC بالاتر است و با افزایش سن ممکن است کمی تغییر کند.
  جنسیت: مردان معمولاً RBC بیشتری نسبت به زنان دارند (به دلیل تفاوت در سطح هورمون‌ها مثل تستوسترون).
  بارداری: در زنان باردار به دلیل افزایش حجم پلاسما، RBC ممکن است به طور نسبی پایین‌تر به نظر بیاید.
  ورزش شدید: فعالیت بدنی سنگین می‌تواند به طور موقت RBC را افزایش دهد (به دلیل کم‌آبی یا تحریک تولید).
• 2. شرایط محیطی:
  ارتفاع محل زندگی: در ارتفاعات بالا (مثل کوهستان)، بدن برای جبران کمبود اکسیژن RBC بیشتری تولید می‌کند و مقدار آن بالاتر می‌رود.
  کم‌آبی (دهیدراتاسیون): کاهش آب بدن باعث غلیظ شدن خون و افزایش نسبی RBC می‌شود.
  دمای بدن: تب شدید یا هیپوترمی ممکن است بر نتایج تأثیر بگذارد.
• 3. وضعیت سلامتی و بیماری‌ها:
  کم‌خونی: کمبود آهن، B12، یا فولیک اسید باعث کاهش RBC می‌شود.
  پرخونی (پلی‌سیتمی): بیماری‌هایی مثل پلی‌سیتمی ورا یا مشکلات ریوی می‌توانند RBC را بالا ببرند.
  خونریزی: از دست دادن خون (حاد یا مزمن) باعث کاهش RBC می‌شود.
  بیماری‌های مزمن: نارسایی کلیه، بیماری کبدی، یا التهاب مزمن می‌توانند تولید RBC را مختل کنند.
  عفونت یا التهاب: برخی عفونت‌ها ممکن است تولید یا عمر RBC را تحت تأثیر قرار دهند.
• 4. مصرف داروها و مواد:
  داروها:
  شیمی‌درمانی، داروهای سرکوب‌کننده مغز استخوان، یا برخی آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند RBC را کاهش دهند.
  اریتروپویتین (EPO) یا استروئیدها می‌توانند RBC را افزایش دهند.
  الکل: مصرف زیاد الکل ممکن است تولید RBC را مختل کند.
  سیگار: سیگار کشیدن با کاهش اکسیژن خون، RBC را افزایش می‌دهد.
• 5. عوامل مرتبط با آزمایش:
  زمان نمونه‌گیری: RBC ممکن است در طول روز کمی نوسان داشته باشد (هرچند معمولاً ناچیز است).
  روش جمع‌آوری نمونه: اگر نمونه گیری خون در منزل به‌درستی انجام نشود (مثلاً رقیق شدن با مایع IV)، نتیجه نادرست خواهد بود.
  شرایط نگهداری نمونه: تأخیر در آزمایش یا نگهداری نامناسب نمونه می‌تواند باعث تخریب RBC و نتایج نادرست شود.
• 6. رژیم غذایی:
  کمبود مواد مغذی: رژیم غذایی فقیر از آهن، ویتامین B12، یا فولیک اسید می‌تواند RBC را کاهش دهد.
  مصرف بیش از حد مایعات: رقیق شدن خون به دلیل نوشیدن زیاد آب قبل از آزمایش می‌تواند RBC را به طور نسبی پایین نشان دهد.

برای داشتن مقدار طبیعی RBC در خون چه کنیم؟

برای داشتن مقدار طبیعی گلبول‌های قرمز (RBC) در خون که در مردان 4.7 تا 6.1 و در زنان 4.2 تا 5.4 میلیون سلول در میکرولیتر است، باید به تغذیه مناسب شامل آهن (موجود در گوشت، جگر، اسفناج)، ویتامین B12 (در ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات)، فولیک اسید (در سبزیجات برگ‌سبز و حبوبات) و پروتئین (در گوشت و لوبیا) توجه کنید، آب کافی (6-8 لیوان در روز) بنوشید تا از کم‌آبی یا رقیق شدن خون جلوگیری شود، با ورزش منظم هوازی (مثل پیاده‌روی) و ترک سیگار اکسیژن‌رسانی را بهبود دهید، بیماری‌هایی مثل خونریزی مزمن یا نارسایی کلیه را با کمک پزشک مدیریت کنید، از مصرف زیاد الکل و استرس دوری کنید و چکاپ دوره‌ای انجام دهید تا کمبودها یا مشکلات زود تشخیص داده شود؛ در صورت غیرطبیعی بودن RBC، از خوددرمانی با مکمل‌ها پرهیز کرده و برای ویزیت پزشک در منزل اقدام کنید تا درمان مناسب (مثل مکمل آهن یا خون‌دادن در پلی‌سیتمی) دریافت کنید.